Ταφικές πρακτικές στην Ανατολική Κρήτη κατά την 3η και τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.: βιοαρχαιολογική ανάλυση του ανθρώπινου σκελετικού υλικού από το νεκροταφείο στη θέση Κεφάλα Πετρά Σητείας

Abstract

This thesis discusses practices of bodily manipulation in the mortuary ritual of Prepalatial and Protopalatial Crete through the systematic analysis of human skeletal assemblages from the Kephala Petras cemetery in Eastern Crete. The aim of the present research is twofold: to reconstruct the biological profile of the case study population and to investigate and understand the form of the funerary ritual with an emphasis on the post-depositional interactions with the dead body. The first objective is explored through the study of the demographic composition (minimum number of individuals, age at death, sex) and the health status of the Petras population through time and for each subgroup (per house tomb) separately. The second is approached through the detailed examination of taphonomic processes that affected bone assemblages after deposition. In particular, the distinction between naturally occurring transformations and anthropogenic transformations can assist in the reconstruction of the burial environment, the identification of intentional or accidental human activities such as manipulation or disturbance of the skeletal remains as well as in the reconstruction of the frequency and sequence of funerary episodes. Moreover, the study attempts to map the ways in which material culture was manipulated in order to achieve a broader understanding of bodily practices and their symbolic connotations during the funerary ritual. The methodology adopted to match the above aims is a synthetic and contextual bioarchaeological approach which combines archaeological evidence with osteological and taphonomic data. A total of 23.182 bone fragments deriving from five house tombs were studied. Three tombs were used during the Prepalatial period, one during the Protopalatial and one during both periods. According to the osteological and taphonomic analysis, the majority of the remains was subjected to some form of secondary treatment resulting in the comingling of the skeletal material. However, the form of interaction differs between assemblages and through time since the study identified differentiations in deposition patterns (location, type and form of deposits) and manipulation practices. The multitude of post burial manipulation practices reveals the existence of a fluid and multifaceted funerary ritual which aimed in the dissolution of individuals and their passing to the world of the ancestors ensuring in this way the continuity of the community.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τον τρόπο μεταχείρισης των νεκρών στο ταφικό εθιμοτυπικό της προανακτορικής και παλαιοανακτορικής περιόδου στην Κρήτη μέσα από τη συστηματική μελέτη των ανθρώπινων σκελετικών καταλοίπων από το νεκροταφείο στη θέση Κεφάλα Πετρά Σητείας στην ανατολική Κρήτη. Κεντρικό ζητούμενο αποτελεί αφενός η ανασύσταση των βιολογικών ιδιοτήτων του πληθυσμού αφετέρου η προσέγγιση του ταφικού εθιμοτυπικού, ειδικότερα των μεταποθετικών πρακτικών μεταχείρισης του νεκρού σώματος. Αρχικα, υιοθετώντας μια «βιογραφική» προσέγγιση, διερευνάται η δημογραφική σύνθεση (αριθμός, φύλο, ηλικία) και τα επίπεδα υγείας της εκάστοτε κοινωνικής ομάδας (ανά ταφικό κτίριο) καθώς και του συνόλου του πληθυσμού του Πετρά. Ακολουθεί η εξέταση των ταφονομικών διαδικασιών και η διάκριση των φυσικών από τους ανθρωπογενείς ταφονομικούς παράγοντες που επέδρασαν στις αποθέσεις των οστών με στόχο την ανασύσταση της μορφής και της ποικιλίας των ταφικών πρακτικών όπως και της συχνότητας και της αλληλουχίας των ταφικών επεισοδίων. Περαιτέρω, μελετώνται οι τρόποι μεταχείρισης των υπόλοιπων υλικών καταλοίπων έχοντας ως βασική επιδίωξη την κατανόηση του ευρύτερου φάσματος των ενσώματων πρακτικών και των κοινωνικών προεκτάσεων τους. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων υιοθετήθηκε ένα συνθετικό μεθοδολογικό και ερμηνευτικό σχήμα που βασίζεται στην συνεξέταση ανθρωπολογικών, ταφονομικών και αρχαιολογικών πληροφοριών. Συνολικά εξετάστηκαν 23.182 θραύσματα οστών από πέντε ταφικά κτίρια εκ των οποίων τα τρία χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά κατά την προανακτορική περίοδο, το ένα κατά την παλαιοανακτορική και ένα κατά τη διάρκεια και των δύο περιόδων. Από την ταφονομική και οστεολογική ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι η πλειονότητα των ταφικών αποθέσεων στα ταφικά κτίρια στον Πετρά έχει υποστεί κάποιου είδους δευτερογενή μεταχείριση η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αναμεμειγμένων και διάσπαρτων σωρών οστών. Παρ’ όλα αυτά, η αλληλεπίδραση με τα σώματα/οστά ποικίλλει ανά ταφικό κτίριο και περίοδο καθώς διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις ως προς τη μορφή, τη θέση, την επιμέλεια και τη διαχείριση των αποθέσεων. Οι διάφορες πρακτικές μεταχείρισης των σκελετικών καταλοίπων φανερώνουν τον πολυδιάστατο και ρευστό χαρακτήρα της αλληλεπίδρασης και καταδεικνύουν τη σκόπιμη προσπάθεια αλλοίωσης των ατομικών ταυτοτήτων εξασφαλίζοντας το πέρασμα των νεκρών στον κόσμο των προγόνων και την ιδεολογική συνέχεια της κοινότητας του Πετρά.