Τα αγροτικά συνεργατικά σχήματα ως εργαλεία βιώσιμης τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης

Abstract

In the present thesis an important effort was made to record the significant of agricultural cooperative schemes in the development and sustainability of the agricultural sector, their contribution to the Local and Regional development of Greece. An attempt was also made to capture the Agricultural Added Value in the six Regions of the country and their contribution to the formation of the Agricultural GDP through the Agricultural Cooperatives. The topic was chosen with the aim of studying whether rural cooperative schemes are tools for local and regional development. Questions like, if they are not tools of local and regional development, the reason why they do not contribute to local and regional development, and finally if they are not tools of local development, how can they be. For the study of the above, an extensive international literature review was carried out on the study of all parameters of the sustainable development of agricultural cooperatives, which is numerous and includes all aspects of the necessity for the existence and operation of agricultural cooperatives, their contribution to the local community and in the three pillars of sustainable development, i.e. in the social, economic and cultural sectors. In addition, an extensive study was also carried out in the Greek literature on agricultural cooperative schemes, for the role they played in their development and offer in the rural area as well as their operational problems that led several cooperatives to the decline of the cooperative movement. In order to carry out the research, it was deemed necessary to clarify the terms of agricultural cooperative schemes such as agricultural cooperatives, groups of producers and organizations of producers. In addition, special reference was made to their purposes and characteristics. According to the international and Greek literature, the terms agricultural cooperative producer groups producer organizations sustainable development, sustainable development local and regional development were analyzed/With all the above means opinions were given on the contribution of agricultural cooperatives to the development of the agricultural sector, to the development of local society, to the smooth functioning of the market and especially the food market. Also, some elements of the effectiveness of agricultural cooperatives were identified, as well as the main weaknesses in their operation. A major topic of study in this research was the correlation of the local and regional development of the agricultural sector with the operation of agricultural cooperative schemes. The core of this study is the contribution of agricultural cooperative schemes to local and regional development based on the theory of sustainable development in Greece. As recorded in the Greek literature, the agricultural cooperatives in Greece played an important role in the development of the primary sector as through them they spread new farming practices, the mechanization of agriculture, they helped in the economic upliftment of local societies, they helped significantly in regulating the operation of the market of agricultural products. Although several agricultural cooperatives collapsed, several cooperatives are competitive and successfully contribute to the local and regional development of the country. Investigating the contribution of rural cooperative schemes to local and regional development during the research presented several difficulties. Despite the problems such as the covid 19 pandemic, the reluctance and hesitancy of the members of the boards of agricultural cooperative schemes and after painstaking efforts, the mixed research method was chosen with the aim of investigating pre-formulated hypotheses according to the definition of the Brundtland Commission referred to in sustainable development and the contribution of agricultural cooperatives to the local and regional, as in recent years, a "third direction" has been formed (in relation to qualitative and quantitative research), whose representatives support the need to apply "mixed" methods of social research. The research included interviews and the sending of electronic questionnaires (in the form of google forms) from the presidents of the agricultural cooperative schemes because they are elected by the members of the DPs and express to a large extent the ideas and perceptions that the members have about the importance of the DPs. With this method, an attempt was made to capture for the first time in Greece the contribution of agricultural cooperative schemes to the formation of the Agricultural GDP per Region and their contribution to the composition of the country's GDP. According to the population of the selected sample which consists of 546 Agricultural Cooperatives which are active in the following Regions of the country. Region of Crete, Peloponnese. Attica, Thessaly, Central Greece and Central Macedonia. Also included in the sample are 277 groups and Producer Organizations out of 540 that operate throughout the territory. The data for the statistical analysis and further processing were sought and obtained from the Ministry of Agriculture and Rural Development, ELSTAT as well as from the answers to the questionnaires and interviews from the members of the boards of the agricultural cooperative schemes. In conclusion from the results of the research it is recorded that the agricultural cooperative schemes contribute to local and regional development based on the theory of sustainable development.

Στη Διδακτορική Διατριβή που εκπονήθηκε τη χρονική περίοδο 2019-2023, καταβλήθηκε μια σημαντική προσπάθεια να καταγραφεί η σημασία των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων στην ανάπτυξη και βιωσιμότητα του αγροτικού τομέα και η συμβολή τους στην Τοπική και Περιφερειακή ανάπτυξη της Ελλάδας. Επίσης επιχειρήθηκε η αποτύπωση της Γεωργικής Προστιθέμενης Αξίας στις έξι Περιφέρειες της χώρας και η συμβολή τους στη διαμόρφωση του Γεωργικού ΑΕΠ μέσω των Αγροτικών Συνεταιρισμών. Το θέμα αυτό επιλέχθηκε με σκοπό να διερευνηθεί κατά πόσο τα αγροτικά συνεργατικά σχήματα αποτελούν εργαλεία βιώσιμης τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Στην περίπτωση που δεν αποτελούν εργαλεία τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης θα διερευνηθεί ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο δεν συνεισφέρουν στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη και τέλος αν δεν αποτελούν εργαλεία βιώσιμης τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης πως μπορούν να γίνουν (Μπέκας, Φεφές, 2022). Για να εξετασθεί διεξοδικότερα το θέμα της διερεύνησης όλων των παραμέτρων που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών συνεταιρισμών, διεξήχθη μια εκτενής διεθνής ανασκόπηση της βιβλιογραφίας. Αυτή η ανασκόπηση κάλυψε όλες τις πτυχές που αφορούν την αναγκαιότητα ύπαρξης και λειτουργίας των αγροτικών συνεταιρισμών καθώς και των Ομάδων Παραγωγών και Οργανώσεων Παραγωγών. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε η συμβολή τους στην τοπική κοινότητα και στους τρεις κύριους τομείς της βιώσιμης ανάπτυξης, περιλαμβανομένων του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού τομέα. Επιπλέον έγινε εκτενής μελέτη και στην ελληνική βιβλιογραφία για τα αγροτικά συνεργατικά σχήματα, για τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην ανάπτυξή και στην προσφορά τους στον αγροτικό χώρο καθώς και στα προβλήματα λειτουργίας τους που οδήγησαν αρκετούς συνεταιρισμούς στην παρακμή του συνεταιριστικού κινήματος. Για την πραγματοποίηση της έρευνας κρίθηκε απαραίτητο να αποσαφηνιστούν οι όροι των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων όπως πχ αγροτικοί συνεταιρισμοί (ΑΣ), Ομάδες Παραγωγών (Ομ.Π) και Οργανώσεις Παραγωγών (Ο.Π). Επιπλέον έγινε ιδιαίτερη αναφορά στους σκοπούς και στα χαρακτηριστικά αυτών. Σύμφωνα με τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία αναλύθηκαν οι όροι Αγροτικός Συνεταιρισμός, Ομάδες Παραγωγών, Οργανώσεις Παραγωγών, Βιώσιμη ανάπτυξη, Αειφόρος Ανάπτυξη ,Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη. Τα παραπάνω αναδεικνύονται ως σημαντικά ευρήματα που ανέκυψαν μέσω της διερεύνησης, αφού προβλήθηκαν απόψεις που αφορούν στη συμβολή των αγροτικών συνεταιρισμών στην ανάπτυξη του αγροτικού τομέα, την ενίσχυση της τοπικής κοινότητας και την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς, ειδικά στον τομέα των τροφίμων. Επιπλέον, αναδείχθηκαν οι επιδόσεις και οι αδυναμίες των αγροτικών συνεταιριστικών σχημάτων, παρέχοντας πλήρη εικόνα της αποτελεσματικότητάς τους κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους. Ωστόσο, η έρευνα εστίασε ιδιαιτέρως στην ανάλυση της αλληλεξάρτησης μεταξύ της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης του αγροτικού τομέα και της λειτουργίας των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων, καθιστώντας τον συγκεκριμένο παράγοντα κύριο αντικείμενο μελέτης στην παρούσα έρευνα. Ο πυρήνας της παρούσας μελέτης είναι η συμβολή των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη βασιζόμενη στη θεωρία της αειφόρου ανάπτυξης στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αναφορές της ελληνικής βιβλιογραφίας, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα έχουν παίξει σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα καθώς μέσω αυτών διαδόθηκαν νέες πρακτικές καλλιέργειας και η εκμηχάνιση της γεωργίας. Επιπροσθέτως, συνέβαλαν στην οικονομική ανασυγκρότηση των τοπικών κοινοτήτων και συνέβαλαν σημαντικά στη ρύθμιση της λειτουργίας της αγοράς αγροτικών προϊόντων. Παρόλο που πολλοί αγροτικοί συνεταιρισμοί κατέρρευσαν, αρκετοί συνεταιρισμοί είναι ανταγωνιστικοί και συμβάλλουν, επιτυχώς στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας. Η διερεύνηση της συνεισφοράς των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της έρευνας παρουσίασε αρκετές δυσκολίες. Παρόλα τα προβλήματα όπως πχ η πανδημία covid 19, η απροθυμία και ο δισταγμός των μελών των ΔΣ των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων κ.α. και μετά από επίπονες προσπάθειες συλλογής των δεδομένων, επιλέχθηκε η μεικτή μέθοδος έρευνας με στόχο να ερευνήσει προ διατυπωμένες υποθέσεις. Οι υποθέσεις αυτές, συσχέτισαν την αειφόρο ανάπτυξη, όπως ορίζεται από την Επιτροπή Brundtland και τη συνεισφορά των αγροτικών συνεταιρισμών στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Η έρευνα περιλάμβανε συνεντεύξεις (δια ζώσης και απομακρυσμένα με τη μορφή έντυπου ερωτηματολογίου) και αποστολή ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων (σε μορφή google forms) από τους προέδρους των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων διότι είναι εκλεγμένοι από τα μέλη των ΑΣ, από τα μέλη των Ομ.Π και των Ο.Π και ο ερευνητής πιστεύει ότι, εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό τις ιδέες, αντιλήψεις, πεποιθήσεις που έχουν τα μέλη για τη σημασία των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων. Με τη μέθοδο αυτή έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα η συμβολή των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων στη διαμόρφωση του Γεωργικού ΑΕΠ ανά Περιφέρεια και η συμβολή τους στη σύνθεση του ΑΕΠ της χώρας, σύμφωνα με τον πληθυσμό του επιλεχθέντος δείγματος το οποίο αποτελείται από 546 Αγροτικούς Συνεταιρισμούς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στις εξής Περιφέρειες της χώρας: Περιφέρεια Κρήτης, Πελοποννήσου. Αττικής, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Κεντρικής Μακεδονίας. Επίσης στο δείγμα περιλαμβάνονται και 277 Ομάδες και Οργανώσεις Παραγωγών από 540 που λειτουργούν σε όλη την Επικράτεια. Τα δεδομένα για στατιστική ανάλυση και περαιτέρω επεξεργασία αναζητήθηκαν και αντλήθηκαν από το Υπουργείο Αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων, την ΕΛΣΤΑΤ καθώς και από τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων και συνεντεύξεων από τα μέλη των ΔΣ των αγροτικών συνεργατικών σχημάτων. Συνοψίζοντας τα ευρήματα της διερεύνησης, προκύπτει ότι οι αγροτικές συνεταιριστικές δομές παρέχουν σημαντική συνεισφορά προς την περιφερειακή και τοπική αειφόρο ανάπτυξη.