Ιστορική θεώρηση των σχέσεων γηγενών και προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία: οι πολιτισμικές διαφορές, η ενσωμάτωση "δια της εκπαιδεύσεως", η νομή και η κατοχή της γης (1923-1936)

Abstract

After the Catastrophe in Minor Asia and the Population Exchange Convention, the largest migration flows since the foundation of the Greek state took place. The Muslims left for the East and in their place came about 1,500,000 refugees. Their settlement mainly in the fertile lands of Western Macedonia created a new reality. Apart from the living difficulties of both the refugees and the poor natives who lived in the area, people of different cultures and mindsets had to coexist. The Greek state tried to regulate the relations between them in most ways, but not always successfully. The legislative regulations concerning the integration of everyone in the Greek territory, especially through the educational policy that was followed, created an explosive atmosphere. The formation of this situation became the object of exploitation by local politicians, but also by editors of the Western Macedonian press, who through these relationships also stood out personally. The crowning point of the frictions and tensions between natives and refugees was the law of the land, as implemented by the Greek governments, but also the controversial issue of "abnormal legal acts", which concerned the private agreements to grant land from Muslims to the natives of the New Lands. This thesis traces the multi-prismatic relations of the natives with the refugees in Western Macedonia during the period 1923-1936. The shaping of their relationships is analyzed through a multitude of documents from the local press, from the actions of the politicians of the period under review, the meetings of the Greek Parliament, secret telegrams and letters with local actors and surviving oral testimonies of the protagonists of that period. The research concludes that as long as land tenure was uncertain and no definitive title deeds were granted these relationships continued to be tested at all levels. State policy, acted as a "Lernaean hydra", constantly unfolding the great divide of two such divergent worldviews.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Σύμβαση Ανταλλαγής των Πληθυσμών συντελέστηκαν οι μεγαλύτερες μεταναστευτικές ροές από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Οι μουσουλμάνοι αναχώρησαν για την Ανατολή και στη θέση τους ήρθαν περίπου 1.500.000 πρόσφυγες. Η εγκατάστασή τους, κυρίως, στα γόνιμα εδάφη της Δυτικής Μακεδονίας δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα. Πέρα από τις δυσκολίες διαβίωσης τόσο των προσφύγων όσο και των φτωχών γηγενών που ζούσαν στην περιοχή, έπρεπε να συνυπάρξουν άνθρωποι διαφορετικής κουλτούρας και νοοτροπίας. Το ελληνικό κράτος επιχείρησε να ρυθμίσει τις σχέσεις ανάμεσά τους με πλείστους τρόπους, όχι όμως πάντοτε επιτυχημένα. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούσαν την ενσωμάτωση όλων στην ελληνική επικράτεια, ιδιαίτερα μέσω της εκπαιδευτικής πολιτικής που ακολουθήθηκε, διαμόρφωσαν ένα εκρηκτικό κλίμα. Η διαμόρφωση αυτής της κατάστασης έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τοπικούς πολιτευτές, αλλά και εκδότες των εφημερίδων της Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίοι μέσα από αυτές τις σχέσεις αναδείχθηκαν και προσωπικά. Κορωνίδα των τριβών και των εντάσεων ανάμεσα σε γηγενείς και πρόσφυγες υπήρξε το ζήτημα της νομής της γης, όπως εφαρμόστηκε από τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά και το αμφιλεγόμενο ζήτημα των «ανώμαλων δικαιοπραξιών», που αφορούσε τα ιδιωτικά συμφωνητικά παραχώρησης της γης των μουσουλμάνων στους γηγενείς των Νέων Χωρών. Η διατριβή αυτή παρακολουθεί τις πολυπρισματικές σχέσεις των γηγενών με τους πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία κατά την περίοδο 1923-1936. Μέσα από πλήθος τεκμηρίων του τοπικού Τύπου, από τη δράση των πολιτευτών της εξεταζόμενης περιόδου, τις συνεδριάσεις της ελληνικής Βουλής, απόρρητα τηλεγραφήματα και επιστολές με τοπικούς παράγοντες και σωζόμενες προφορικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών εκείνης της περιόδου αναλύεται η διαμόρφωση των σχέσεών τους. Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, όσο διαρκούσε η αβεβαιότητα για την κατοχή της γης και δεν παραχωρούνταν οριστικοί τίτλοι ιδιοκτησίας, οι σχέσεις προσφύγων και γηγενών εξακολουθούσαν να δοκιμάζονται σε όλα τα επίπεδα. Η κρατική πολιτική λειτουργούσε στην πράξη ως «λερναία ύδρα», διευρύνοντας συνεχώς το χάσμα προσφύγων και των γηγενών.