Η διαμόρφωση των επιστημικών συναισθημάτων: συμβολή γνωστικών, μεταγνωστικών και θυμικών παραγόντων

Abstract

This doctoral dissertation aims to strengthen the international literature on the role and function of epistemic emotions in learning. More specifically, the aim is to investigate the contribution of cognitive, metacognitive, and affective factors to the formation of epistemic emotions. The epistemic emotions result from the cognitive qualities of knowledge-related tasks and information processing. Although epistemic emotions serve the acquisition of new knowledge by focusing attention onto one’s own knowledge states and relationships with the world, and have been studied initially through a philosophical tradition, the underlying psychological mechanisms as regards their activation conditions and the factors that contribute to their formation have been investigated only recently. The thesis comprises two studies which examine the factors involved in the activation of epistemic emotions in decision-making scenarios. The sample of both studies consisted of students from different departments of higher education. Specifically Study 1 aimed to test the hypothesis that cognitive conflict constitutes part of the mechanism underlying the arousal of epistemic emotions. The tasks differed in the presence of cognitive high conflict or not. The epistemic emotions of surprise, confusion, curiosity and wonder were explored. Also, were studied the metacognitive feelings of difficulty and confidence, as well as the moral emotions of embarrassment, shame and pride, as topic emotions, which were highlighted by the content of the task. According to the results, epistemic emotions were aroused in the scenarios with high cognitive conflict compared to the low cognitive conflict scenarios. However, epistemic emotions followed different patterns of arousal, with confusion being the emotion most associated with cognitive conflict, while surprise the least. Also, they were significantly associated with metacognitive emotions and moral emotions. Epistemic emotions were found to be significant predictors of topic moral emotions. Specifically, path analyses indicated significant direct effects of epistemic emotions, mainly of confusion, on all moral emotions. Surprise affected topic moral emotions both directly and indirectly via confusion and curiosity. Study 2 examined the role of epistemic emotions in decision-making scenarios in logic problems that activate heuristic solutions. Well-known decision-making tasks that tend to activate biased heuristic solutions were used as epistemic emotion-eliciting situations after receiving different types of feedback for the correct answer. Heuristic solutions sometimes tend to lead on a high confidence feeling on an answer, which is eventually incorrect (high confidence errors). Performance was followed by two types of external feedback, namely, feedback for the correct answer and feedback for the explanation of the correct answer. The present study examines the effect of two different types of feedback on the intensity of epistemic emotions: (a) information on the correct answer and (b) justification of the correct answer. The epistemic emotions of surprise, curiosity and confusion as well as the emotion of interest were studied. In addition, the metacognitive feelings of confidence and difficulty were examined, as well as epistemic curiosity/situational interest as a motivational factor. The results verified the hypothesis that high confidence errors consist of a significant eliciting factor of basic epistemic emotions, illustrating thus the role of unexpected feedback as a significant elicitor of epistemic emotions. Moreover, it was verified the contribution of cognitive, metacognitive, and motivational factors on the formation of epistemic emotions. Further, the results extended previous evidence by showing the value of informative feedback for diminishing epistemic emotions caused by unexpected information, that is incongruent with previous knowledge or cognitive schemas. Τhere was a significant decrease in epistemic emotions, mainly that of surprise, after receiving highly informative feedback. In conclusion, the findings of the two studies show that different epistemic emotions activated by different cognitive states, were significantly associated with metacognitive and affective factors, and constitute dynamic affective states that change during processing of new information. The main findings and future suggestions are discussed.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή φιλοδοξεί να ενισχύσει τη διεθνή βιβλιογραφία για το ρόλο και τη λειτουργία των επιστημικών συναισθημάτων στη γνωστική επεξεργασία σε έργα λήψης απόφασης. Συγκριμένα, στόχος είναι η διερεύνηση της συμβολής των γνωστικών, μεταγνωστικών και θυμικών παραγόντων στη διαμόρφωση των επιστημικών συναισθημάτων. Τα επιστημικά συναισθήματα προκύπτουν από τη γνωστική επεξεργασία των πληροφοριών ενός έργου και έχουν ως αντικείμενό τους τη γνώση και τις διεργασίες της. Παρότι θεωρούνται πολύ σημαντικά συναισθήματα γιατί εξυπηρετούν εξελικτικούς σκοπούς απόκτησης γνώσεων για τον εαυτό και τον κόσμο και έχουν μελετηθεί κατά καιρούς μέσα από μια φιλοσοφική παράδοση, οι συνθήκες ενεργοποίησής τους και οι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή τους έχουν διερευνηθεί σε πολύ μικρό βαθμό. H διατριβή αποτελείται από δύο έρευνες, οι οποίες επικεντρώνονται στη μελέτη των παραγόντων που εμπλέκονται στην ενεργοποίηση των επιστημικών συναισθημάτων σε έργα λήψης απόφασης. Δείγμα των δύο ερευνών αποτελούν φοιτητές/τριες διαφόρων τμημάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ειδικότερα, η Έρευνα Ι, μέσα από δύο ξεχωριστές μελέτες, εξέτασε τη γνωστική σύγκρουση ως μηχανισμό ενεργοποίησης των επιστημικών συναισθημάτων σε έργα λήψης απόφασης σε περιπτώσεις διλημμάτων. Το κύριο έργο της έρευνας αποτέλεσαν σενάρια λήψης απόφασης, τα οποία διαφοροποιούνται ως προς το βαθμό της γνωστικής σύγκρουσης που προκαλούν. Εξετάστηκαν τα επιστημικά συναισθήματα της έκπληξης, της σύγχυσης, της περιέργειας, και της απορίας. Επίσης, μελετήθηκαν τα μεταγνωστικά αισθήματα της δυσκολίας και της βεβαιότητας, καθώς και τα ηθικά συναισθήματα της αμηχανίας, της ντροπής και της υπερηφάνειας, τα οποία αναδείχθηκαν ως θεματικά συναισθήματα από το περιεχόμενο του έργου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τα επιστημικά συναισθήματα διεγέρθηκαν περισσότερο στα σενάρια υψηλής γνωστικής σύγκρουσης σε σύγκριση με τα σενάρια χαμηλής γνωστικής σύγκρουσης. Ωστόσο, τα επιστημικά συναισθήματα ακολούθησαν διαφορετικά μοτίβα ενεργοποίησης, με τη σύγχυση να είναι το συναίσθημα που συνδέθηκε περισσότερο με τη γνωστική σύγκρουση, ενώ η έκπληξη λιγότερο. Επίσης, συνδέθηκαν σημαντικά με τα μεταγνωστικά αισθήματα και τα ηθικά συναισθήματα. Ειδικότερα, τα επιστημικά συναισθήματα, κυρίως η σύγχυση, βρέθηκαν να συνιστούν άμεσους προβλεπτικούς παράγοντες των θεματικών ηθικών συναισθημάτων, ενώ η έκπληξη βρέθηκε να συνιστά τόσο άμεσο όσο και έμμεσο προβλεπτικό παράγοντα, μέσω της επίδρασής της. Στην Έρευνα ΙΙ, μέσα από δύο μελέτες, διερευνήθηκε ο ρόλος του τύπου της επανατροφοδότησης στο βαθμό ενεργοποίησης των επιστημικών συναισθημάτων σε σενάρια λήψης απόφασης που αφορούν προβλήματα λογικής και ενεργοποιούν ευρετικές λύσεις. Οι ευρετικές λύσεις μερικές φορές τείνουν να οδηγούν σε ένα υψηλό αίσθημα βεβαιότητας για μια απάντηση που τελικά είναι λανθασμένη («σφάλματα υψηλής βεβαιότητας»). Ταυτόχρονα εξετάστηκε η επίδραση δυο διαφορετικών τύπων επανατροφοδότησης μετά την ενασχόληση με το έργο στην ένταση των επιστημικών συναισθημάτων: (α) παροχή πληροφορίας για την ορθή απάντηση και (β) αιτιολόγηση της ορθής απάντησης. Μελετήθηκαν τα επιστημικά συναισθήματα της έκπληξης, της περιέργειας και της σύγχυσης, καθώς και το συναίσθημα του ενδιαφέροντος. Επιπλέον εξετάστηκαν τα μεταγνωστικά αισθήματα της βεβαιότητας και της δυσκολίας, καθώς και η επιστημική περιέργεια ως παράγοντας κινήτρου. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν την υπόθεση ότι τα «σφάλματα υψηλής βεβαιότητας» αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα ενεργοποίησης των βασικών επιστημικών συναισθημάτων, αποτυπώνοντας έτσι το ρόλο της απροσδόκητης επανατροφοδότησης ως παράγοντα ενεργοποίησής τους. Επιπλέον, επιβεβαιώθηκε η συνεισφορά των γνωστικών, μεταγνωστικών και κινητήριων παραγόντων στη διαμόρφωσή τους. Σημαντικό ρόλο για τη ενεργοποίηση των επιστημικών συναισθημάτων αποτέλεσε ο τύπος της επανατροφοδότησης, καθώς τα επιστημικά συναισθήματα μειώθηκαν κατά τη δεύτερη επανατροφοδότηση, κυρίως αυτό της έκπληξης. Συμπερασματικά, τα ευρήματα δείχνουν ότι διαφορετικές γνωστικές καταστάσεις ενεργοποιούν διαφορετικά επιστημικά συναισθήματα, συνδέονται σημαντικά με μεταγνωστικούς και θυμικούς παράγοντες, και συνιστούν δυναμικές θυμικές καταστάσεις οι οποίες αλλάζουν κατά την πορεία της επεξεργασία νεών πληροφοριών. Συζητούνται τα βασικά ευρήματα και προτάσεις για το μέλλον.