Μνημειακή προστασία και κοινωνικές επιπτώσεις: μεταβολές και ανασχηματισμοί στην κοινωνική και αστική δομή οικιστικών συνόλων που εντάσσονται στο δίκτυο προστασίας παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO: χαρακτηριστικά παραδείγματα πόλεων-μνημείων από το χώρο της Μεσογείου

Abstract

This thesis examines urban changes and social impacts observed in selected cities following their inclusion on the Unesco World Heritage List. The research begins with a critical analysis of issues linked to monument protection, regulations and administrative provisions. All of those are considered alongside international conventions and their original intended outcomes, the practice of their application, and how they respond to the shifts of the 21st century. The research deals with the contemporary understanding of the monument protection, and the ever-expanding concept of cultural heritage. The study reveals the conflicts and interactions of cultural heritage with the urban space, and the cultural identity of the studied cities, as well as with the urban, collective and individual identity of the inhabitants. Moreover, the urban complexes on the Unesco World Heritage List are studied through the lens of the modern theory of protection and the way it was shaped through the ideological principles of Unesco, as a global body providing protection. The above theoretical background of the fieldwork and the methodological model is applied to selected examples from the Mediterranean basin. This geographical area is of particular research interest due to its cultural wealth and diversity, and because of specific urban space characteristics of the Mediterranean cities that have shaped their unparalleled cultural identity. The research questions of the thesis concern the interlinking relationships between the common practices of monument protection, cultural sustainability and the social conditions. In addition, the thesis examines whether these practices grasp the social impacts of global sociopolitical and climate changes and whether they adopt economic standards aimed at the development of tourism. The theoretical model identifies criteria and questions that allow comparisons between the selected case studies. Based on this, three urban Unesco Heritage Sites were chosen from the Eastern Mediterranean region: Verona, Tel Aviv and Corfu. The examples have been scrutinised with regard to their cultural and social conditions, the policies they follow to strengthen their contemporary cultural identity through the process of recognizing their cultural heritage, the framework of their protection and their promotion as tourist destinations. The interdisciplinary approach of the thesis aspires to provide an overview of the interlocking mechanisms involved in the preservation of built heritage assets, and the community protection and development. Furthermore, the thesis aims to identify considerations that need to be taken into account when designing strategies relating to monument protection in urban contexts, and when managing tourist destinations-monuments.

Η παρούσα διατριβή μελετά τις αστικές μεταβολές και τις κοινωνικές επιπτώσεις που παρατηρούνται στα αστικά σύνολα - πόλεις μετά την ένταξή τους στο δίκτυο προστασίας της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Η έρευνά ξεκινά με την κριτική και επισταμένη ανάλυση ζητημάτων μνημειακής προστασίας, κανονιστικών εφαρμογών, κανόνων και συμβάσεων όπως έχουν διατυπωθεί και εφαρμόζονται σήμερα προκειμένου να ανταποκριθούν στους μετασχηματισμούς του 21ου αιώνα. Ασχολείται με τις σύγχρονες αντιλήψεις του αντικειμένου της μνημειακής προστασίας, και την συνεχώς διευρυνόμενη έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η μελέτη αναπτύσσει επίσης τις πολυσήμαντες διαπλοκές του πολιτιστικού αποθέματος με τον αστικό χώρο, τις πόλεις και την πολιτιστική τους ταυτότητα καθώς και με την αστική, την συλλογική έως και ατομική ταυτότητα των κατοίκων τους. Ακόμη, τα αστικά σύνολα στο δίκτυο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς εξετάζονται μέσα από τη σύγχρονη θεωρία προστασίας και τον τρόπο που αυτή διαμόρφωσε την ιδεολογική βάση της Unesco, ως παγκόσμιου φορέα προστασίας. Από τα παραπάνω διαμορφώθηκε το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας πεδίου και το μοντέλο προσέγγισης των παραδειγμάτων εφαρμογών, τα οποία επελέγησαν από τον χώρο της Μεσογείου. Ο γεωγραφικός αυτός χώρος παρουσιάζει ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον λόγω του πολιτιστικού πλούτου του, των αστικών ιδιαιτεροτήτων του αλλά και των κοινών χαρακτηριστικών των πόλεων που βρίσκονται σε αυτόν και έχουν διαμορφώσει την πολιτιστική του ταυτότητα. Τα ερευνητικά ερωτήματα της διατριβής αφορούν τη σχέση των δεδομένων πρακτικών μνημειακής προστασίας με την πολιτιστική αειφορία και τις κοινωνικές συνθήκες που αυτή προϋποθέτει. Ακόμη, κατά πόσο οι πρακτικές αυτές αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές επιπτώσεις των παγκόσμιων αλλαγών και του κλίματος και κατά πόσο υιοθετούν οικονομικά πρότυπα με στόχο την τουριστική ανάπτυξη και αξιοποίηση, τα οποία πρότυπα εν συνεχεία επηρεάζουν την ερμηνεία και διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος. Το θεωρητικό μοντέλο εντόπισε κριτήρια και ζητήματα διερεύνησης που να επιτρέπουν συγκρίσεις και σε αποκλίνουσες περιπτώσεις. Βάσει αυτού τα παραδείγματα: Βερόνα, Τελ Αβιβ και Κέρκυρα, εξετάστηκαν ως προς τις πολιτισμικές, πολιτιστικές και κοινωνικές τους συνθήκες, την πολιτική που ακολουθούν για την ενίσχυση της σύγχρονης πολιτιστικής τους ταυτότητας μέσα από τη διαδικασία αναγνώρισης της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και μέσα από το πλαίσιο προστασίας και ανάδειξής της με απώτερο στόχο την αστική τους ανάπτυξη και αειφορία του πολιτιστικού τους στίγματος. Η διεπιστημονική προσέγγιση της διατριβής στοχεύει σε συμπεράσματα που μπορούν να έχουν εφαρμογή στο σχεδιασμό οργανωμένων στρατηγικών σχετικά με την μνημειακή προστασία σε αστικά σύνολα, καθώς και τη διαχείριση τουριστικών προορισμών-μνημείων, με γνώμονα την ολοκληρωμένη διαφύλλαξη του πολιτιστικού αποθέματος παράλληλα με την κοινωνική προστασία και ανάπτυξη.