Η πολιτική εκχωρήσεως προνομίων από την Ύστερη Ρωμαϊκή Δημοκρατία μέχρι και την περίοδο της Ηγεμονίας

Abstract

The present doctoral dissertation examines the institution of the concession of privileges and the phenomenon of the attribution of benefits in the Roman world during the historical period, which spans mainly from the 1st century BC up to the 3rd century AD. That is, from the period of the Late Roman Republic until the Principate period and, more specifically, from the last years of the Roman Republic until the death of Caracalla. During the above period, the institution of the concession of privileges developed, strengthened and was connected directly with the effort to highlight the model of the merciful and loving Roman leader-princeps, who was interested (or wanted to seem like he was interested) for the good of his empire, for the welfare of his subjects and for the progress of his people. It should be emphasized that is not attempted a simple presentation or a registration of all the privileges or all the benefits associated with the aforementioned period of time. The simple chronological citation and the statistical enumeration of all the legal institutions or phenomena associated with the concession of these privileges are not intended in any case. This doctoral dissertation deals with the presentation and analysis of the privilege concession policy. It presents, that is, the institution of this concession as a tool or as a means of serving the policy of each Roman leader. It examines the reasons and the objectives of these concessions. It seeks to approach and understand the causes that led to the choice of this policy and the interests that this policy sought to satisfy. Attempts to understand, analyze and explain the Roman policy of granting privileges and rendering benefits. Tries to reach logical conclusions related to the efficiency, success or failure of this policy. Since the concession is treated as a tool to serve or highlight the policy of each Roman leader, the structure of the dissertation naturally follows the succession of Roman leaders-principes-emperors, who lived and acted within the historical framework set by the title of this study. More specifically, the study includes an Introduction, two Parts and an Epilogue (Conclusion). In the Introduction, through a brief historical review, the concepts of privilege and benefit are mainly presented. In the First Part, the most important categories (forms) of these concessions and their evolution over the years are presented. Special reference is made to the turbulent period of the last years of the Roman Republic, to the policy of Julius Caesar and to the strategy of his successors. The Second Part focuses on the historical period of Principatus. The policy of granting privileges based on the succession of Roman emperors (from the period of Octavian to the period of Caracalla) is presented. The Conclusion (Epilogue) of the dissertation summarizes the main reasons, which throughout time justified and strengthened the policy of granting privileges and benefits. At the same time, through the analysis of the policy of these concessions, the question of the mutual serving of interests is examined and interesting conclusions are drawn. At the end of the dissertation, the Bibliography and the Sources are listed. We should not forget that Roman law is an integral component of Roman history. Therefore, any attempt to separate the Roman law from the social and political conditions which created it, developed it and imposed it, offers absolutely no service to the effort to explore, study and understand it.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει τον θεσμό της παραχώρησης προνομίων και το φαινόμενο της απόδοσης ευεργεσιών στον ρωμαϊκό κόσμο κατά την ιστορική περίοδο, που εκτείνεται χρονικά κυρίως από τον 1ο π.Χ. μέχρι και τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Από την περίοδο δηλαδή της Ύστερης Ρωμαϊκής Δημοκρατίας μέχρι και την περίοδο της Ρωμαϊκής Ηγεμονίας και, πιο συγκεκριμένα, από τα τελευταία έτη της Res Publica μέχρι τον θάνατο του Καρακάλλα. Κατά το ανωτέρω χρονικό διάστημα, ο θεσμός της παραχώρησης προνομίων αναπτύχθηκε, ισχυροποιήθηκε και συνδέθηκε άμεσα με την προσπάθεια ανάδειξης του προτύπου του φιλεύσπλαχνου και στοργικού ρωμαίου ηγέτη-ηγεμόνα, που ενδιαφερόταν (ή επιθυμούσε να φαίνεται ότι ενδιαφερόταν) για το καλό της αυτοκρατορίας του, για την ευημερία των υπηκόων του και για την πρόοδο του λαού (ή των λαών) του. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν επιχειρείται μια απλή παρουσίαση ή καταγραφή όλων των προνομίων ή των ευεργεσιών, που συνδέονται με την προαναφερθείσα χρονική περίοδο. Δεν επιδιώκεται, με κανέναν τρόπο, η απλή χρονολογική παράθεση και η στατιστική καταμέτρηση του συνόλου των νομικών θεσμών ή των φαινομένων, που συνδέονται με την παραχώρηση των προνομίων αυτών. Η παρούσα διδακτορική διατριβή ασχολείται με την παρουσίαση και την ανάλυση της πολιτικής εκχωρήσεως των προνομίων. Παρουσιάζει, δηλαδή, τον θεσμό της προνομιακής παραχώρησης ως εργαλείο ή ως μέσο εξυπηρέτησης της πολιτικής εκάστου ρωμαίου ηγέτη. Εξετάζει τους λόγους και τους σκοπούς της πολιτικής των παραχωρήσεων αυτών. Επιδιώκει να προσεγγίσει και να κατανοήσει τις αιτίες που οδήγησαν στην επιλογή αυτής της πολιτικής και τα συμφέροντα που η πολιτική αυτή επιχειρούσε να ικανοποιήσει. Προσπαθεί να κατανοήσει, να αναλύσει και να εξηγήσει τη ρωμαϊκή πολιτική εκχώρησης προνομίων και απόδοσης ευεργεσιών. Επιχειρεί να καταλήξει σε λογικά συμπεράσματα, σχετικά με την αποδοτικότητα, την επιτυχία ή την αποτυχία της πολιτικής αυτής. Από τη στιγμή που η προνομιακή παραχώρηση αντιμετωπίζεται ως εργαλείο εξυπηρέτησης ή ανάδειξης της πολιτικής εκάστου ρωμαίου ηγέτου, η δομή της διατριβής είναι φυσικό να ακολουθεί την διαδοχή των ρωμαίων ηγετών-ηγεμόνων-αυτοκρατόρων, οι οποίοι έζησαν και έδρασαν εντός των ιστορικών πλαισίων που θέτει ο τίτλος της παρούσης μελέτης. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη περιλαμβάνει Εισαγωγή, δύο Μέρη και Επίλογο. Στην Εισαγωγή, μέσα από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, παρουσιάζονται κυρίως οι έννοιες προνόμιο και ευεργεσία. Στο Πρώτο Μέρος παρουσιάζονται οι σημαντικότερες κατηγορίες (μορφές) προνομιακών παραχωρήσεων και η εξέλιξή τους στο πέρασμα των χρόνων. Γίνεται ειδικότερη αναφορά στην ταραχώδη περίοδο των τελευταίων ετών της Res Publica, στην πολιτική του Ιουλίου Καίσαρος και των διαδόχων του. Το Δεύτερο Μέρος επικεντρώνεται στην ιστορική περίοδο της Ρωμαϊκής Ηγεμονίας. Παρουσιάζεται η πολιτική εκχωρήσεως προνομίων με βάση τη διαδοχή των ρωμαίων αυτοκρατόρων (από την περίοδο της ηγεμονίας του Οκταβιανού Αυγούστου μέχρι και την περίοδο της ηγεμονίας του Καρακάλλα). Στον Επίλογο της διατριβής συνοψίζονται οι κυριότεροι λόγοι, οι οποίοι διαχρονικά αιτιολόγησαν και ενίσχυσαν την πολιτική εκχωρήσεως προνομίων και ευεργεσιών. Παράλληλα, μέσα από την ανάλυση της πολιτικής των προνομιακών παραχωρήσεων, εξετάζεται το ζήτημα της αμφίπλευρης εξυπηρέτησης συμφερόντων και εξάγονται ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Στο τέλος της διατριβής, παρατίθενται η Βιβλιογραφία και οι Πηγές. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το Ρωμαϊκό Δίκαιο αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο της Ρωμαϊκής Ιστορίας. Ως εκ τούτου, κάθε απόπειρα διαχωρισμού του Ρωμαϊκού Δικαίου από τις κοινωνικές και τις πολιτικές συνθήκες, που το δημιούργησαν, το ανέπτυξαν και το επέβαλαν, δεν προσφέρει καμία απολύτως υπηρεσία στην προσπάθεια εξερεύνησης, μελέτης και κατανόησής του.