Ποινική προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος: θαλάσσια ρύπανση από τα πλοία και τις εν γένει πλωτές κατασκευές

Abstract

The dissertation aims to showcase the particular qualities of the marine environment, not only as a habitat, but also as an area of human socio-economic activity, which inevitably influences legal and social choices with regard to its management. The crux of the thesis is that the industrialised society has chosen the path of managing risks pertaining to the marine environment, in order to secure its future activities. Such risk management also takes place through criminal law, arguably with limited success. To some degree, this fact is socially acceptable, given that criminal responsibility in particularly serious cases of marine pollution can only be attributed with extreme difficulty to those indeed responsible. Thus, the inherent limits of criminal law in this area are rendered obvious. Regardless of the complexity of environmental criminal legislation, there are sufficient reasons to pursue the provision of separate crimes against the marine environment and the recognition of the latter as an autonomous, fundamental legitimate interest. Following these findings, the dissertation tracks the evolution of international and EU law regarding the criminal protection of the marine environment and relevant state jurisdiction. Subsequently, a comparative analysis reveals clear legislative tendencies across the globe, such as the dependence of criminal law of marine pollution on administrative law, with the latter specifying the criminal threshold and confirming that the former is, indeed, a type of risk management law. In this context, the dissertation proceeds with the analysis of Greek criminal law with regard to marine pollution from ships and other floating structures. It does not aim to provide an extensive, article-by-article analysis, but primarily to grasp the full extent of all relevant provisions with a view to sorting them in a systematic manner. To this end, the thesis attempts to capture the primary legal definitions and notions that transcend the numerous relevant Greek statutes, and proceeds to delineate their complex actual relationships. The latter can be decoded by logical and systemic reasoning, rather than by resorting to the fundamental interest protected by each statute. In addition, the dissertation explores relevant jurisprudence of Greek criminal courts, noting that Greek legislation on marine pollution from ships and other floating structures has been applied rather scarcely and non-uniformly. Lastly, the thesis delves into a variety of special issues and proposes an innovative solution with regard to matters of multiplicity, which rejects the previously proposed criterion of the ‘ecosystem’ and focuses on the unity of each act, as correlated to the specific-unitary mission and destination of the polluting marine vessel.

Το έργο επιχειρεί να καταδείξει τις ιδιαιτερότητες του θαλασσίου περιβάλλοντος, ως βιοτικού χώρου και ως πεδίου ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνικοοικονομικής δραστηριότητας, καθώς και τις εντεύθεν απορρέουσες συνέπειες ως προς τις νομοθετικές και εν τέλει κοινωνικές επιλογές αναφορικά με τη διαχείρισή του. Κεντρική του θέση είναι ότι το θαλάσσιο περιβάλλον συνιστά έναν χώρο επί του οποίου η βιομηχανοποιημένη κοινωνία προβαίνει σε διαρκή διαχείριση κινδύνων, προκειμένου να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη συνέχιση της δράσης της. Τούτο επιτυγχάνεται και με τα μέσα του ποινικού δικαίου, μάλλον με όχι ιδιαίτερη επιτυχία, γεγονός που είναι επίσης —σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό— κοινωνικά αποδεκτό, αφού η εμφάνιση ιδιαίτερα σοβαρών περιστατικών θαλάσσιας ρύπανσης που συχνά ακολουθείται από αδυναμία καταλογισμού ποινικών ευθυνών σε όλους τους πράγματι υπεύθυνους, καθιστά εμφανή, ακόμη και στους πλέον δύσπιστους, τα εγγενή όρια του ποινικού δικαίου στο συγκεκριμένο χώρο. Παρατηρείται επίσης ότι, στο σύνθετο πλέγμα της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, υπάρχουν λόγοι που δικαιολογούν την αυτοτελή τυποποίηση των προσβολών του θαλασσίου περιβάλλοντος, και μπορούν επιπλέον να υποστηρίξουν και την αναγωγή του σε αυτοτελές έννομο αγαθό. Στη συνέχεια, διερευνώνται τα βήματα που ακολούθησε η διεθνής κοινότητα για την θέσπιση κανόνων για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος από τη ρύπανση που προκαλούν τα πλοία και οι εν γένει πλωτές κατασκευές, και για τον καθορισμό του είδους και της έκτασης της ποινικής εξουσίας που έχουν τα διάφορα κράτη επί περιστατικών ρύπανσης που λαμβάνουν χώρα στις διάφορες θαλάσσιες ζώνες, όπως αυτές έχουν προσδιορισθεί από τη σύμβαση του Montego Bay. Ακολούθως, αφού ερευνηθούν κρίσιμες πτυχές του ενωσιακού δικαίου και μελετηθούν τα ισχύοντα σε διάφορες αλλοδαπές δικαιοταξίες, καταγράφονται ορισμένες σαφείς παγκόσμιες νομοθετικές τάσεις στον χώρο αυτό, όπως η διαρκής και έντονη εξάρτηση του ποινικού από το διοικητικό δίκαιο και ο προσδιορισμός, μέσω του τελευταίου, του ορίου του αξιοποίνου, που επιβεβαιώνουν τον χαρακτήρα του ποινικού δικαίου της θαλάσσιας ρύπανσης, ως δικαίου διαχείρισης κινδύνων. Με αυτά τα δεδομένα, διερευνάται το εθνικό νομικό πλαίσιο για την ποινική προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, όχι τόσο υπό το πρίσμα της εκτενούς ανάλυσης των διαφόρων νομοτυπικών μορφών, αλλά κυρίως από τη σκοπιά της συστηματοποίησής του. Μελετώνται δηλαδή τόσο οι βασικές έννοιες που πρέπει ο ερμηνευτής να έχει υπ’ όψη, οποιοδήποτε νομοθέτημα και αν κληθεί να εφαρμόσει, όσο και —κυρίως— η περίπλοκη και συχνά δυσνόητη σχέση μεταξύ των πλειόνων νομοθετημάτων. Στο πλαίσιο αυτό, κεντρική θέση της διατριβής είναι η δυνατότητα επίλυσης του προβλήματος αυτού κατ’ εξοχήν με αναγωγή σε κανόνες ενδοσυστημικής και τυπικής λογικής, παρά με προσφυγή στην έννοια του εννόμου αγαθού. Κατόπιν, εκτίθενται τα αποτελέσματα της νομολογιακής έρευνας, από τα οποία προκύπτει η ισχνή, αποσπασματική και συχνά ανομοιόμορφη εφαρμογή της υπό μελέτη ποινικής νομοθεσίας. Τέλος, αναλύονται ορισμένα ειδικότερα ζητήματα και επιχειρείται μεταξύ άλλων να προταθεί μια λύση στο πεδίο της μέτρησης των εγκλημάτων, που αφίσταται από την δυσχερώς οριοθετούμενη έννοια του οικοσυστήματος και επικεντρώνεται περισσότερο στην ενότητα της κρινόμενης συμπεριφοράς, σε συνάρτηση με την εκπλήρωση του συγκεκριμένου–εξατομικευμένου λειτουργικού προορισμού του ρυπαίνοντος πλωτού μέσου.