Σχέσεις Ορθοδόξων και Παλαιοκαθολικών τον 19ο αιώνα και η θεολογική σημασία τους

Abstract

The Old Catholic movement at its birth in 1871 sought theological dialogue with Orthodoxy in the 19th century, in a period from 1871 to the beginning of the 20th century. The first phase concerns the conferences of Munich (1871), Cologne (1872), Konstanz (1873), Freiburg (1874) and Bonn (1874-1875), while the second concerns the correspondence of the committees in Rotterdam and St Petersburg (1893-1913), including the international Old-Catholic conferences of Lucerne (1892), Rotterdam (1894) and Vienna (1897), as well as the founding declaration of Utrecht (1889). Equally important was the informal dialogue conducted through the publications of Western and Eastern theologians in the Revue internationale de theologie from 1892 until 1911, when it was renamed the Internationale Kirchliche Zeitschrift. The condemnation of the Filioque as an illegal and noncanonical addition to the symbol of faith, along with the doctrines of the Immaculate Conception, papal infallibility, opera supererogationis and purgatory, at the reunion conferences in Bonn, but also at subsequent meetings with the Orthodox, testifies to a positive reforming mood of the Old Catholics. However, their reluctance to acknowledge the Seventh Ecumenical Council distanced them from the Orthodox Church. Personalities of the bilateral theological dialogue from the Old Catholic Church were Joseph Hubert Reinkens (1821-1896), Franz Heinrich Reusch (1825-1900), Johann Friedrich von Schulte (1827-1912) and Ignaz von Döllinger (1799-1890) and from the Orthodox Church, Alexandros Lykourgos (1827-1875), Zikos Rossis (1838-1933), Nikolaos Damalas (1842-1892), Alexander Kireeff (1838-1910) and Joseph Julian Overbeck (1821-1905). The latter advocated Western Orthodoxy, a form of reverse uniatism on the part of the Orthodox, a unifying scheme that involved both the both the Old-Catholics and the rest of the non-Orthodox Christians. The study of Orthodox-Old Catholic relations in their beginnings justified the course of the bilateral dialogue during the 20th century, mainly regarding the renegotiation of doctrinal positions, such as the Filioque, in a dialectic that is part of the wider context of the coexistence of Western and Eastern European cultures.

Η Παλαιοκαθολική κίνηση εν τη γενέσει της το 1871, επεδίωξε το θεολογικό διάλογο με την Ορθόδοξη τον 19ο αιώνα, σε διάστημα που εκτείνεται από το 1871 μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Η πρώτη φάση αφορά τα συνέδρια του Μονάχου (1871) της Κολωνίας (1872), της Κωστάντζας (1873), του Φριβούργου (1874) και της Βόννης (1874-1875), ενώ η δεύτερη αφορά την αλληλογραφία των επιτροπών Ρότερνταμ και Αγίας Πετρούπολης (1893-1913), συμπεριλαμβανομένων των διεθνών Παλαιοκαθολικών συνεδρίων της Λουκέρνης (1892), του Ρότερνταμ (1894) και της Βιέννης (1897), καθώς και της ιδρυτικής δήλωσης της Ουτρέχτης (1889). Εξίσου κεφαλαιώδης αποτέλεσε ο ανεπίσημος διάλογος που διεξήχθη μέσω των δημοσιεύσεων δυτικών και ανατολικών θεολόγων στο περιοδικό Revue internationale de theologie από το 1892 μέχρι το 1911, οπότε εκείνο μετονομάστηκε σε Internationale Kirchliche Zeitschrift. Η καταδίκη του Filioque ως παράνομης και αντικανονικής προσθήκης στο σύμβολο της πίστεως σε συνδυασμό με τα δόγματα της ασπίλου συλλήψεως της Θεοτόκου, του παπικού αλάθητου, των αξιόμισθων έργων και του καθαρτηρίου πυρός στα ενωτικά συνέδρια της Βόννης, αλλά και στις κατοπινές συναντήσεις με τους Ορθόδοξους μαρτυρεί τη θετική μεταρρυθμιστική διάθεση των Παλαιοκαθολικών. Μολαταύτα, ο δισταγμός αναγνώρισης της εβδόμης οικουμενικής συνόδου από αυτούς, τους απομάκρυνε από την Ορθόδοξη εκκλησία. Προσωπικότητες του διμερούς θεολογικού διαλόγου από τους Παλαιοκαθολικούς υπήρξαν οι Joseph Hubert Reinkens (1821-1896), Franz Heinrich Reusch (1825-1900), Johann Friedrich von Schulte (1827-1912) και Ignaz von Döllinger (1799-1890), ενώ από τους Ορθόδοξους, οι Αλέξανδρος Λυκούργος (1827-1875), Ζήκος Ρώσης (1838-1933), Νικόλαος Δαμαλάς (1842-1892), Alexander Kireeff (1838-1910) και Joseph Julian Overbeck (1821-1905). Ο τελευταίος προέκρινε τη Δυτικόρρυθμη Ορθοδοξία, μια μορφή ανεστραμμένης ουνίας από την πλευρά των Ορθόδοξων, ένα ενωτικό σχήμα που αφορούσε τόσο τους Παλαιοκαθολικούς όσο και τους υπόλοιπους ετερόδοξους. Η μελέτη των σχέσεων Ορθόδοξων-Παλαιοκαθολικών στις απαρχές τους αιτιολόγησε την πορεία του διμερούς διαλόγου κατά τον 20ο αιώνα κυρίως αναφορικά με την επαναδιαπραγμάτευση δογματικών θέσεων, όπως το Filioque, σε μια διαλεκτική που εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο συνύπαρξης του δυτικού και του ανατολικού ευρωπαϊκού πολιτισμού.