Ελληνικά δημόσια κτίρια σωφρονισμού, 1836-1940

Abstract

The research refers to the Greek penitentiary space and its production processes, during the first hundred years of the modern Greek State and aims to point out the "identity" of these early Greek prison buildings and their architectural and urban characteristics, in the specific context of architectural design. Therefore, the thesis will contribute to cover the lack of relevant architectural studies. In a general relevant context, the thesis aims to link these institutional buildings to the quality of the law civilization of our country, since they are considered as the physical presence of a new state service newly formed in terms of the western "modernity". These Greek prisons -under the original view of the thesis- are examined as the Public Buildings whose special use is linked to the issue of reformation through incarceration and, also, as the Public Buildings which are the “dwellings” for people convicted to imprisonment. Under this aspect, the appeal of the thesis extends to the fields of Social Sciences.To approach the aim of the thesis, the prison system is considered as a law and social contract/ condition that has a physical structure (as the spatial contract/ condition), refers to the confined life (as the contract/ condition of "dwelling") and is defined by its three parameters: the Penal System – the Prison Building – the Human Being. We followed a comparative methodology among three concepts of prison spaces: the space conceptualized by the penal legislation, the as-built space and the experienced space by the inmates. The exploited corresponding documentation tools are: a) the relevant Greek legislation, b) the architectural plans of the built structures, and, c) the original texts about prisons and prisoners. The research cross-examined these rare and original documents of the administrative and social history of our country and, with a parallel reference to the terms of the Western prison systems, led to a) point out the leading structures in the transition to the modern prison system in Greece and b) reveal concepts indicating that the restrictive prison space interacts with human practice and behavior and that, by this interaction, the abstract values of the Enlightenment Period, such as the value of human life, of human rights, of equal treatment and personal freedom, are concretized and revealed to the rest of the society.The thesis proposes a novel qualitative approach to prison’s space studies within which the constructive and legal context of modern western imprisonment attains humanitarian intentions. Eventually, Greek Prisons’ study becomes an "opportunity" for reflection on the ever-necessary, public and interdisciplinary debate on the quality of the State's political “culture”, on the cohesion of Greek society in matters of social and political ethics and substantially, on human existence and human social spaces.

Με χρονολογικό πλαίσιο την πρώτη εκατονταετία συγκρότησης του νέου ελληνικού κράτους, η έρευνα αναφέρεται στον ελληνικό σωφρονιστικό χώρο και τις διαδικασίες παραγωγής του και έχει ως στόχο τον εντοπισμό της «ταυτότητας» των πρώτων ελληνικών σωφρονιστικών κατασκευών ο οποίος, στο ειδικότερο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, αναφέρεται στα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά τους και θα συμβάλλει στην κάλυψη του ερευνητικού κενού που διαπιστώθηκε από την έλλειψη σχετικών μελετών. Σε γενικότερο συναφές πλαίσιο, η έρευνα στοχεύει στην ανάδειξη της σχέσης αυτών των θεσμικών κτιρίων με την ποιότητα του νομικού (και πολιτικού) πολιτισμού της χώρας μας καθώς θεωρούνται ως η φυσική συγκρότηση της νέας κεντρικής λειτουργίας του ελληνικού κράτους κατά την περίοδο διαμόρφωσής του με όρους «νεωτερικότητας» της Δύσης. Οι ελληνικές φυλακές -υπό τη σύνθετη και πρωτότυπη θεώρηση της διατριβής- εξετάζονται ως τα Δημόσια Κτίρια των οποίων η ειδική χρήση συνδέεται με το ζήτημα του σωφρονισμού διά του εγκλεισμού και, επίσης, ως τα Δημόσια Κτίρια τα οποία «κατοικήθηκαν» από ανθρώπους που καταδικάστηκαν σε ποινή κατά της ελευθερίας. Με τη θεώρηση αυτή η απήχηση της έρευνας διευρύνεται και συμπεριλαμβάνει πεδία των Κοινωνικών Επιστημών.Για την προσέγγιση του στόχου της διατριβής, η σωφρονιστική λειτουργία θεωρείται ως μια νομική και κοινωνική συνθήκη, η οποία διαθέτει φυσική συγκρότηση (χωρική συνθήκη), αναφέρεται στον έγκλειστο βίο (συνθήκη «κατοίκησης») και ορίζεται από τις τρείς παραμέτρους της: Σωφρονισμός – Κέλυφος – Άνθρωπος. Ακολουθήθηκε μια συγκριτική μεθοδολογία κατά την οποία πραγματοποιήθηκε αντιπαραβολή του προβλεπόμενου από τη σωφρονιστική νομοθεσία χώρου με τον χώρο που κατασκευάσθηκε και με τον χώρο που κατοικήθηκε, με αντίστοιχα εργαλεία τεκμηρίωσης: α) τα νομοθετήματα της εξεταζόμενης περιόδου, β) τα αρχιτεκτονικά σχέδια των υπαρκτών δομών, και, γ) τα κείμενα περί φυλακών και φυλακισμένων. Στην αρχιτεκτονική διερεύνηση εντάχθηκαν σπάνια τεκμήρια της διοικητικής και κοινωνικής ιστορίας της χώρας μας, συσχετίστηκαν μεταξύ τους με παράλληλη αναφορά στους όρους της δυτικής σωφρονιστικής συνθήκης και οδήγησαν α) στον εντοπισμό θετικών κτιριακών παραδειγμάτων για την εξέλιξη του σωφρονισμού στην Ελλάδα και β) σε προσλήψεις του σωφρονιστικού χώρου που δείχνουν ότι, ο περιοριστικός χώρος της φυλακής επηρεάζει και επηρεάζεται από την ανθρώπινη δράση και συμπεριφορά και ότι, κατά την αλληλεπίδραση αυτή συγκεκριμενοποιούνται και φανερώνονται προς την υπόλοιπη κοινωνία αφηρημένες έννοιες με διαχρονική αξία: τα θέματα περί της αξίας της ανθρώπινης ζωής, περί των ανθρώπινων δικαιωμάτων, περί της ίσης μεταχείρισης και περί της προσωπικής ελευθερίας. Η διατριβή προτείνει μια σύγχρονη προσέγγιση κατά την οποία συσχετίζεται το κτιριολογικό και κανονιστικό πλαίσιο του σωφρονισμού διά του εγκλεισμού με ανθρωπιστικές προθέσεις, αναδεικνύοντας τη «σπουδή» των ελληνικών φυλακών ως «ευκαιρία» για κριτική σκέψη επί της διαρκώς αναγκαίας, δημόσιας και διεπιστημονικού ενδιαφέροντος συζήτησης για την ποιότητα του πολιτικού πολιτισμού της χώρας μας, για τη συνοχή της ελληνικής κοινωνίας σε θέματα κοινωνικού και πολιτικού ήθους, για την ανθρώπινη ύπαρξη και τους κοινωνικούς της χώρους.