Έλληνες και Βάρβαροι στον Ξενοφώντα και στον Ισοκράτη

Abstract

The feeling of otherness that the ancient Greeks experienced towards the so-called barbarians is one of the most important topics in modern scholarship. Many works have been devoted to the study of Greeks and barbarians as part of the wider distinction between East and West. The majority of these publications focus on the 5th century BC and specifically the Persian Wars, which determined the relationship between Greeks and Persians; for the ancient Greeks, the Persians were considered barbarians par excellence. This thesis studies the image of the barbarian in the 4th century BC. The 4th century is characterized by the stronger Persian involvement in Greek political and military affairs and the rise of Panhellenism.The events and ideology of this period are reflected in the works of two important authors, Xenophon and Isocrates, who are the focus of the present dissertation. Both of these authors were inspired by the values and ideals of the Greek world before the Peloponnesian War, while they were also affected by the uncertainties of the post-war 4th century. Moreover, both dealt extensively with the Persians in their works. On the one hand, Xenophon came into contact with the Persian Empire in 401 BC, through his participation in the campaign of Cyrus the Younger against his brother, the King of Persia Artaxerxes. On the other hand, the orator Isocrates is an advocate of the Greek homonoia and emphasizes the necessity of a war against Persia. This dissertation offers a comparative study of the works of Xenophon and Isocrates on the way they perceive the barbarians, while it also attempts an examination of their possible intertextual dialogue. It consists of six chapters. The introductory chapter offers an overview of the use of the term barbaros from the Archaic to the Classical period. In the first chapter I present the work and life of Xenophon and Isocrates, with the emphasis on the authors’ relationship with the barbarians. I also examine the terminology they employ and the frequency of the term barbaros in their works. The second chapter is devoted to the Persians as barbarians on the battlefield. In this chapter I examine the motifs of Greek superiority (namely bravery) and barbarian retreat; I also explore the convergences and divergences in the way the two authors use the story of the Ten Thousand as an example of bravery. Τhe third chapter studies Greeks and barbarians in Xenophon and Isocrates in terms of the political system and ethics. Here I examine the opposition between Greek freedom and Eastern despotism, and compare Greeks and barbarians with regards to piety and observance of oaths. In the fourth chapter I analyze the contribution of Xenophon and Isocrates to the promotion of a panhellenic sentiment in the 4th century BC. I demonstrate how the two authors promote the united action of the Greeks against the barbarians through a panhellenic call to arms and/or under the auspices of a panhellenic leader. In the fifth chapter I turn to the contribution of the mythical past to promoting Greek unity, solidarity and national consciousness in the 4th BC century. Emphasis is placed on the heroic achievements of the Greeks during the Trojan and Persian wars. The sixth and last chapter examines the relationship between Greeks and barbarians in the light of their interactions and exchanges, and shows how the relationship between the Western and the Eastern worlds was reshaped in the 4th century BC.

Η διαφορετικότητα που βίωναν οι αρχαίοι Έλληνες σε σχέση με τους «Άλλους», τους αποκαλούμενους βαρβάρους, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα συζήτησης στη σύγχρονη έρευνα. Στη βιβλιογραφία υπάρχουν σημαντικές δημοσιευμένες μελέτες που ασχολούνται με το δίπολο Έλληνες-βάρβαροι ως μέρος της ευρύτερης διάκρισης και σύνδεσης μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Η πλειοψηφία των δημοσιεύσεων αυτών επικεντρώνεται κυρίως στον 5ο π.Χ. αιώνα και στους Περσικούς πολέμους, οι οποίοι διαμόρφωσαν τη σχέση Ελλήνων και Περσών. Στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων οι Πέρσες θεωρούνταν οι κατεξοχήν βάρβαροι. Η παρούσα διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στον 4ο αιώνα π.Χ., ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια μεγαλύτερη εμπλοκή των Περσών στα ελληνικά δρώμενα και από την ανάπτυξη του πανελληνισμού. Τα γεγονότα της εποχής αυτής αντικατοπτρίζονται στα έργα δύο σημαντικών συγγραφέων του 4ου π.Χ. αιώνα, του ιστορικού Ξενοφώντα και του ρήτορα Ισοκράτη, οι οποίοι αποτελούν το επίκεντρο της παρούσας διατριβής. Και οι δύο συγγραφείς, Ξενοφών και Ισοκράτης, εμπνεύστηκαν από τις αξίες και τα πρότυπα του ελληνικού κόσμου πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ενώ επηρεάστηκαν παράλληλα και από τις αβεβαιότητες του μεταπολεμικού 4ου αιώνα. Επιπλέον, και οι δύο επηρεάστηκαν άμεσα από τους Πέρσες. Από τη μία, ο ιστορικός Ξενοφώντας έρχεται σε επαφή με την περσική αυτοκρατορία το 401 π.Χ. μέσω της συμμετοχής του στην εκστρατεία του Κύρου του Νεώτερου εναντίον του αδερφού του, βασιλιά της Περσίας, Αρταξέρξη. Από την άλλη, ο ρήτορας Ισοκράτης ασχολείται στους λόγους του με ζητήματα του ελληνικού έθνους και θεωρεί ότι το χάσμα μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων είναι αγεφύρωτο. Στο έργο του παρέχει συμβουλές για την ομόνοια των Ελλήνων και προβάλλει την αναγκαιότητα του πολέμου εναντίον της Περσίας. Όλα τα παραπάνω καθιστούν τις μαρτυρίες του Ξενοφώντα και του Ισοκράτη ιδιαίτερα σημαντικές για τις εξελίξεις που παρατηρούνται τον 4ο αιώνα και τοποθετούν τους δύο συγγραφείς σε μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους σύγχρονούς τους.Η παρούσα διατριβή προσφέρει μια συγκριτική μελέτη των έργων του Ξενοφώντα και του Ισοκράτη ως προς τη θεματική της αντίθεσης μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων. Η σύγκριση αυτή επιχειρείται για πρώτη φορά. Το κείμενο αποτελείται από την εισαγωγή, έξι κεφάλαια, τον επίλογο, δύο παραρτήματα, ένα χρονολογικό πίνακα και μια εκτενή βιβλιογραφία:Το εισαγωγικό κεφάλαιο προσφέρει μια ιστορική ανασκόπηση της σχέσης Ελλήνων-βαρβάρων από την αρχαϊκή μέχρι και την κλασική περίοδο. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζω τη σχέση των δύο συγγραφέων με τους βαρβάρους και μελετάω την ορολογία και τη συχνότητα της χρήσης του όρου βάρβαρος, επισημαίνοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι δύο συγγραφείς χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο όρο στα έργα τους. Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον τρόπο με τον οποίο δρουν οι βάρβαροι στο πεδίο της μάχης. Εντοπίζω μοτίβα της ελληνικής ανωτερότητας (της ανδρείας, πιο συγκεκριμένα), αλλά και της οπισθοχώρησης των βαρβάρων και διερευνώ τις συγκλίσεις και τις διαφορές ως προς τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι Μύριοι, ως παράδειγμα ανδρείας στα έργα των δύο υπό εξέταση συγγραφέων. Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη σύγκριση Ελλήνων και βαρβάρων στα έργα των δύο συγγραφέων ως προς το πολιτικό σύστημα και τις ηθικές αξίες. Εξετάζω: την αντίθεση της ελληνικής ελευθερίας και του ανατολικού δεσποτισμού, αλλά και τη στάση Ελλήνων και βαρβάρων απέναντι στην ευσέβεια και την τήρηση των όρκων. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύω τη συμβολή του Ξενοφώντα και του Ισοκράτη στην προώθηση της ιδεολογίας του πανελληνισμού τον 4ο π.Χ. Αναλύω πώς οι δύο συγγραφείς προωθούν στα κείμενά τους την ενιαία δράση των Ελλήνων κατά των βαρβάρων μέσα από ένα πανελλήνιο κάλεσμα, ή και υπό την αιγίδα ενός πανελληνίου ηγέτη. Στο πέμπτο κεφάλαιο στρέφω την προσοχή μου στη συμβολή του μυθικού και ιστορικού παρελθόντος για την προώθηση της ενότητας, της αλληλεγγύης και της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων του 4ου π.Χ. αιώνα. Έμφαση δίνεται στα ηρωικά επιτεύγματα των Ελλήνων προγόνων κατά τους Τρωικούς και Περσικούς πολέμους. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει τη σχέση Ελλήνων και βαρβάρων υπό το πρίσμα των αλληλεπιδράσεων και των ανταλλαγών και δείχνει πώς αναδιαμορφώνεται η σχέση μεταξύ δυτικού και ανατολικού κόσμου τον 4ο αιώνα π.Χ.

La diversité que les Grecs de l'Antiquité ont connue par rapport aux "Autres", les soi-disant barbares, est l'un des sujets de discussion les plus importants de la recherche moderne. Cette thèse de doctorat porte sur le IVe siècle av. J.-C., caractérisé par une plus grande implication des Perses dans les événements grecs et le développement du panhellénisme. Les événements de cette époque se reflètent dans les œuvres de deux auteurs importants du IVe av. siècle, de l'historien Xénophon et de l'orateur Isocrate, qui font l'objet de cette thèse.