Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος (1907-1945): η μέριμνά του για τη σχολική εκπαίδευση στην επαρχία του

Abstract

Irenaeus Metropolitan of Cassandra (born Emmanuel Pantoleontos) was a great personality of the 20th century. He was born in the second half of the 19th century in the Prigiponnese. He studied at the Halki Urban School, the Halki Theological School and the Kiev Theological Academy. During his theological studies at the Halki School he was ordained a deacon, in 1896 an elder and in 1903 a high priest. During the years 1895-1903 he taught at the Theological School of Halki, and in the period 1906-1907 he took over the direction of the School. In 1903 he was elected Metropolitan of Melenikos. During his pastorate he was involved in the national and educational issues of his flock. In July 1907 he was elected Metropolitan of Cassandra. In the province of Kassandria, where he remained until his death in 1945, he was particularly active in the field of education, in addition to his presence in ecclesiastical and national affairs. Besides, during the period of Ottoman rule, education in the enslaved Greek area was inextricably linked to the church both at an institutional and practical level. The economic hardship in the region made it even more difficult for education to flourish. Consequently, Ιrenaeus’ primary goal was to build schools in all the villages of his province. His invaluable collaborator was the architect Xenophon Paionidis, who undertook the preparation of the architectural plans for the school buildings. In the context of the procedures for the issuance of the necessary permission by Ottoman authorities (firman), which would allow the construction of schools, Ιrenaeus maintained correspondence with the Ecumenical Patriarchate. Apart from the construction of school buildings, however, he was concerned with the appointment of skilled teachers, as well as their salary and retirement. He was also concerned with the progress of pupils, especially the needy, and the continuation of their studies. Under his control were also the school taxes and any matter arising in connection with education. His actions in this regard are reflected in his correspondence with the Ecumenical Patriarchate, school inspectors, metropolitans of Thessaloniki, etc. In addition, Ιrenaeus was also responsible for securing the necessary financial resources for the reconstruction, operation and maintenance of the schools. He managed with transparency and prudence the financial resources from various sources, such as bequests, income from the exploitation of pastures, etc., in order to meet the various school needs, such as the salary of the teaching staff and the provision of the necessary school equipment. Relevant information was obtained through his correspondence with Bank Directors, Consuls of Greece in Alexandria, etc. It is worth noting that even after the liberation of 1912, when he gradually lost his powers in relation to education, he continued to take care of education in his province, making interventions whenever and wherever he deemed appropriate. In summary, Ιrenaeus was an enlightened prelate of the 20th century, who, through his struggle for the elevation of education in his province, left a great legacy both in the Metropolis of Cassandra and in the field of school education.

Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος Παντολέοντος υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στο β΄ μισό του 19ου αιώνα στα Πριγκηπόννησα. Σπούδασε στην Αστική Σχολή Χάλκης, στην Θεολογική Σχολή Χάλκης και στην Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Κατά την διάρκεια των θεολογικών του σπουδών στην Σχολή της Χάλκης χειροτονήθηκε σε διάκονο, το 1896 σε πρεσβύτερο και το 1903 σε αρχιερέα. Κατά τα έτη 1895-1903 δίδαξε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ενώ την περίοδο 1906-1907 ανέλαβε την διεύθυνση της Σχολής. Το 1903 εξελέγη μητροπολίτης Μελενίκου. Κατά την διάρκεια της ποιμαντορίας του ασχολήθηκε με τα εθνικά και εκπαιδευτικά ζητήματα του ποιμνίου του. Τον Ιούλιο του 1907 εξελέγη μητροπολίτης Κασσανδρείας. Στην επαρχία Κασσανδρείας, στην οποία παρέμεινε έως και την εκδημία του το 1945, εκτός από την παρουσία του στα εκκλησιαστικά και εθνικά δρώμενα, επιδόθηκε με ιδιαίτερο ζήλο σε θέματα παιδείας. Άλλωστε, κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας η εκπαίδευση στον υπόδουλο ελληνικό χώρο ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την εκκλησία τόσο σε θεσμικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η οικονομική δυσπραγία που επικρατούσε στην περιοχή καθιστούσε την άνθιση της παιδείας ακόμα πιο δύσκολη. Συνεπώς, πρωταρχικός στόχος του Ειρηναίου ήταν η ανέγερση σχολείων σε όλα τα χωριά της επαρχίας του. Πολύτιμος συνεργάτης του υπήρξε ο αρχιτέκτονας Ξενοφών Παιονίδης, ο οποίος ανέλαβε την εκπόνηση των αρχιτεκτονικών σχεδίων των διδακτηρίων. Στο πλαίσιο των διαδικασιών για την έκδοση των απαραίτητων φιρμανιών από την Πύλη, που θα επέτρεπαν την ανέγερση σχολείων, ο Ειρηναίος διατηρούσε αλληλογραφία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εκτός, όμως, από την ανέγερση των σχολικών κτιρίων μεριμνούσε για τον διορισμό αξιόλογων και ικανών διευθυντών και διδασκάλων, την μισθοδοσία και την συνταξιοδότησή τους. Ακόμα, ενδιαφερόταν για την πρόοδο των μαθητών, κυρίως των άπορων και την συνέχιση των σπουδών τους. Υπό τον έλεγχό του ήταν και οι εφορείες των σχολείων και οποιοδήποτε θέμα προέκυπτε σε σχέση με τα εκπαιδευτικά. Οι σχετικές ενέργειές του αποτυπώνονται στην αλληλογραφία του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, σχολικούς Επιθεωρητές, μητροπολίτες Θεσσαλονίκης κ.α. Επιπλέον, ο Ειρηναίος είχε αναλάβει υπό την ευθύνη του και την εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων για την ανοικοδόμηση, λειτουργία και συντήρηση των σχολείων. Διαχειρίστηκε με διαφάνεια και σύνεση τους οικονομικούς πόρους από διάφορες πηγές, όπως κληροδοτήματα, έσοδα από την εκμετάλλευση βοσκοτόπων κ.α., προκειμένου να καλύπτει τις διάφορες σχολικές ανάγκες, όπως ήταν η μισθοδοσία του διδακτικού προσωπικού και η εξασφάλιση του απαραίτητου σχολικού εξοπλισμού. Σχετικές πληροφορίες αντλούνται μέσω της αλληλογραφίας του με διευθυντές Τραπέζης, Προξένους της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και μετά την απελευθέρωση του 1912, όταν σταδιακά έχανε τις αρμοδιότητές του σε σχέση με την εκπαίδευση, ο Ειρηναίος εξακολούθησε να αγωνίζεται για την παιδεία στην επαρχία του, κάνοντας παρεμβάσεις, όποτε και όπου έκρινε σκόπιμο. Συνοψίζοντας, ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος υπήρξε ένας φωτισμένος ιεράρχης του 20ου αιώνα, που με τον αγώνα του για την ανύψωση της παιδείας στην επαρχία του άφησε σπουδαία παρακαταθήκη τόσο στην μητρόπολη Κασσανδρείας όσο και στον τομέα της σχολικής παιδείας.