Μεθοδολογικές προσεγγίσεις και εκτίμηση της διατροφικής κατάστασης της μητέρας κατά την κύηση

Abstract

Nutrition and sustainability are high on the global political and scientific agenda, as the future priorities for public and planetary health. The assessment of nutritional status, especially in populations with increased nutritional requirements, is crucial taking into account: a. that the past few decades have witnessed a nutrition transition to a more energy-dense, but nutrient-poor, diet and b. the prevalence of obesity and hidden hunger. Thus, the ultimate goal of this dissertation was the comprehensive mapping of maternal nutritional profile, with the application of advanced methodological approaches and dietary tools. For the realization of this thesis, the following sub-goals were targeted: a. exploration of the methodological challenges and the uncertainties related to the appraisal of nutritional inadequacies, and b. assessment of the association between dietary patterns and nutritional adequacy. The study involved 608 women during the 2nd trimester of pregnancy. Maternal dietary usual intake was assessed by a Mediterranean oriented, culture specific Food Frequency Questionnaire. Data collection was accomplished via private interview. An appropriate Microsoft Excel database was designed for the conversion of participants’ responses into dietary data. The dietary Glycemic Index, MedDiet Score, as well as, HEI-2010, were computed through this database. Nutrient inadequacy was estimated for 21 nutrients. For the appraisal of inadequacy, the probability approach, and the EAR cut-point method were applied. The potential association between a-priori dietary patterns and nutritional adequacy was investigated using the HEI-2010. In order to map the holistic nutritional profile of pregnant women, a-posteriori nutrient patterns were derived by applying Principal Component Analysis and using as input variables 18 energy-adjusted nutrients. Participants were classified into homogenous clusters relative to nutrient patterns with the performance of Hierarchical cluster analysis. The results of this dissertation indicated that, a detailed descriptive statistical analysis, accompanied by the application of the EAR cut-point method and the estimation of the appropriate confidence intervals, could serve as a basis for assessing the actual nutritional adequacies. In case of “spread-out” distributions, especially when intakes are located between the EAR and RDA values, the probability approach may have distinct advantages over the conventional EAR cut-point method. Irrespective of the applied methodology, moderate to high levels of inadequacy were identified for certain nutrients (e.g., vitamins C, B6, magnesium, vitamin A), while the highest were recorded for folate and iron. The results of this thesis confirmed that a similar HEI score can be derived from various combinations of individual components, which reflect different dietary patterns. These patterns, according to our findings, may be characterized by different levels of nutritional adequacy. The proposed framework of methodology, based on a-posteriori dietary patterns, was efficient for identifying dietary behavior and different levels of nutritional adequacy. Six clusters were obtained; among them, a group of participants was characterized by a distinct image resembling the Mediterranean-type diet. The appraisal of nutritional adequacy indicated that participants in this group were more likely to have adequate nutrient intakes compared to participants in the other clusters. This dissertation expands the current knowledge on the methodological approaches for the assessment of the nutritional status. To the best of our knowledge, it is the first research attempt to develop a methodological framework, both for the assessment of the uncertainties and the evaluation of maternal nutritional profile during pregnancy. The findings obtained may contribute to the collection of valid and reliable data for the specific population, while, at the same time, the proposed methodological strategies and tools can be applied to several different population groups.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον της σύγχρονης επιστημονικής κοινότητας στρέφεται στην εξασφάλιση των προϋποθέσεων, ώστε η υιοθέτηση βιώσιμων διατροφικών προτύπων να αποτελέσει τρόπο ζωής για τις παρούσες και τις επόμενες γενιές. Δεδομένης της διατροφικής μετάβασης σε πρότυπα τα οποία χαρακτηρίζονται από αυξημένο ενεργειακό και μειωμένο θρεπτικό περιεχόμενο, και υπό το πρίσμα του επιπολασμού της παχυσαρκίας και της «κρυφής» πείνας, η καταγραφή της διατροφικής κατάστασης, ιδιαίτερα σε πληθυσμούς με αυξημένες διατροφικές απαιτήσεις, θεωρείται αναγκαία. Ως εκ τούτου, απώτερο στόχο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτέλεσε η χαρτογράφηση της μητρικής διατροφικής κατάστασης, μέσω της εφαρμογής εξελιγμένων μεθοδολογικών προσεγγίσεων και εργαλείων. Προς αυτή την κατεύθυνση οι επιμέρους στόχοι οι οποίοι τέθηκαν ήταν οι εξής: α. η διερεύνηση των μεθοδολογικών προκλήσεων και η αντιμετώπιση των αβεβαιοτήτων, οι οποίες άπτονται της αξιολόγησης της διατροφικής ανεπάρκειας, καθώς και β. η αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ των διατροφικών προτύπων και της επάρκειας θρεπτικών συστατικών. Στη μελέτη έλαβαν μέρος 608 γυναίκες κατά το 2ο τρίμηνο της κύησης. Η καταγραφή της συνήθους διατροφικής πρόσληψης της μητέρας πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ημιποσοτικού ερωτηματολογίου συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων, προσανατολισμένο στο Μεσογειακό πληθυσμό. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε μέσω προσωπικής συνέντευξης. Τα διατροφικά δεδομένα προέκυψαν με τη χρήση ειδικά σχεδιασμένης βάσης δεδομένων στο Microsoft Excel. Επιπλέον, υπολογίστηκαν: ο Γλυκαιμικός Δείκτης του διαιτολογίου, το MedDiet Score, καθώς και ο HEI-2010. Η διατροφική ανεπάρκεια εκτιμήθηκε συνολικά, για 21 θρεπτικά συστατικά. Ως μέθοδοι για την εκτίμηση της ανεπάρκειας χρησιμοποιήθηκαν η πιθανότητα ανεπάρκειας και η μέθοδος «EAR cut-point». Η αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ των a-priori διατροφικών προτύπων και της διατροφικής επάρκειας πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας ως εργαλείο εκτίμησης της διατροφικής ποιότητας τον ΗΕΙ-2010. Προκειμένου να διερευνηθεί το διατροφικό προφίλ εγκύων γυναικών και να χαρτογραφηθεί η διατροφική κατάσταση αυτής της πληθυσμιακής ομάδας, a-posteriori διατροφικά πρότυπα δημιουργήθηκαν εφαρμόζοντας την Ανάλυση σε Κύριες Συνιστώσες, έχοντας ως μεταβλητές εισαγωγής 18 θρεπτικά συστατικά. Οι συμμετέχουσες ομαδοποιήθηκαν σε ομοιογενείς, ως προς τα διατροφικά πρότυπα, διακριτές ομάδες μέσω Ιεραρχικής Ανάλυσης σε Συστάδες. Τα αποτελέσματα της διατριβής αυτής κατέδειξαν ότι, η λεπτομερής περιγραφική στατιστική ανάλυση, συνοδευόμενη από την εφαρμογή της μεθόδου «EAR cut-point» και των bootstrap διαστημάτων εμπιστοσύνης, θα μπορούσε να συμβάλει στην εκτίμηση των πραγματικών επιπέδων ανεπάρκειας. Στην περίπτωση των κατανομών οι οποίες χαρακτηρίζονται από μεγάλη «διασπορά», ειδικά όταν οι προσλήψεις εντοπίζονται μεταξύ της τιμής EAR και της τιμής RDA, η προσέγγιση πιθανοτήτων πιθανόν να έχει διακριτά πλεονεκτήματα έναντι της μεθόδου «EAR cut-point». Ανεξάρτητα από τη μέθοδο η οποία εφαρμόστηκε, μέτρια έως υψηλά επίπεδα ανεπάρκειας καταγράφηκαν για τις βιταμίνες C, B6 και Α, καθώς και για το μαγνήσιο, ενώ υψηλότερα επίπεδα ανεπάρκειας παρατηρήθηκαν στην περίπτωση του φυλλικού οξέος και του σιδήρου. Δεδομένου ότι παρόμοια βαθμολογία ΗΕΙ δύναται να προκύψει από συνδυασμούς επιμέρους συνιστωσών, οι οποίοι αντικατοπτρίζουν διαφορετικά διατροφικά πρότυπα, ο ΗΕΙ-2010 δεν σχετίζεται με τη διατροφική επάρκεια, τουλάχιστον υπό τις συνθήκες της παρούσας μελέτης. Ο μεθοδολογικός σχεδιασμός ο οποίος αναπτύχθηκε, βασιζόμενος στην προσέγγιση των a-posteriori διατροφικών προτύπων, θεωρήθηκε αποτελεσματικός για τον εντοπισμό διατροφικών συμπεριφορών και διαφορετικών επιπέδων διατροφικής επάρκειας. Η αξιολόγηση της μητρικής διατροφικής κατάστασης, μέσω αυτής της προσέγγισης, οδήγησε στον εντοπισμό 6 ομάδων γυναικών, ανάμεσά τους και μιας ομάδας με διακριτά διατροφικά χαρακτηριστικά τα οποία ομοίαζαν με αυτά του Μεσογειακού προτύπου διατροφής. Η αξιολόγηση της διατροφικής επάρκειας ανέδειξε ότι οι συμμετέχουσες στη συγκεκριμένη ομάδα ήταν πιο πιθανό να εμφανίσουν επαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών σε σύγκριση με τις συμμετέχουσες των υπόλοιπων ομάδων. Η παρούσα διδακτορική διατριβή επεκτείνει την ήδη υπάρχουσα γνώση ως προς τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την εκτίμηση της διατροφικής κατάστασης, ενώ αποτελεί την πρώτη ερευνητική προσπάθεια διαμόρφωσης ενός μεθοδολογικού πλαισίου για την παράλληλη αντιμετώπιση των αβεβαιοτήτων για την αξιολόγηση της διατροφής της μητέρας κατά το στάδιο της κύησης. Τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν δύνανται να συμβάλλουν στη συλλογή έγκυρων και αξιόπιστων δεδομένων για τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα, ενώ παράλληλα οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες αναπτύχθηκαν μπορούν να εφαρμοστούν σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού.