Ανάλυση της πολιτικής χωρικής οργάνωσης στη διαχείριση χρήσεων γης και λοιπών φυσικών πόρων σε προστατευόμενες περιοχές με υπόδειγμα μελέτης την περιοχή πέριξ της λίμνης Κάρλας

Abstract

Τhe area of the drained Lake Karla was used for decades as arable land, without organizing land uses and without taking into account the importance of the former wetland. Intense agricultural activity has adversely affected water quality and volume with far-reaching effects on the ecosystem. The operation and management of a large-scale project implemented in Karla basin during the last twenty years aims at the eco-environmental restoration of the area. At the same time, an institutional framework was developed for the implementation of revitalization strategies and ensuring the viability of local communities. The framework includes utilization of public agricultural land through the concession of land use, agri-environmental actions such as the reduction of water pollution from agricultural and livestock activities and rational management of natural resources. It also provides organization of services and functions related to tourism, leisure, culture and sports. At the same time, it promotes modernization of agricultural holdings, improvement of their efficiency through the creation of crop production suitability zones, relocation of livestock holdings and support of coastal fisheries. From the year of drainage of Lake Karla (1962) until today many changes took place. For this reason, in the first part, this dissertation presents data that reflect the microclimate of the area and the water quality of the constructed reservoir, as well as the coverage and land use. The second part presents the data collected during the survey conducted in 2017, in 27 communities of the river basin. The purpose is to record the livelihood aspects of farmers, their formed perception of the future region’s development as well as their attitude to environmental, socio-economic and cultural issues. Subsequently, focusing on the policy of conceding public agricultural land for activities of the primary sector, at a low price (Law 4061/2012), the dissertation examines the effectiveness of the integration of this policy in land uses. The research was conducted in 2018, compares data of the study area with similar cases in Greece and internationally, and is the first to deal with land redistribution processes in a hydrological basin. It was found that among the main problems faced by farmers that affect the structure and efficiency of the production system are the rural agricultural network, the shortage of water and irrigation, the high cost of production, the slow creation of basic infrastructure and the short-term concession of public parcels. Through analysis and correlation of the variables, the determination of the yield of the agricultural holdings and the effect of the peculiarities of the area in its revitalization was sought. The findings reveal that a more comprehensive design that emphasizes the protection and proper management of land affects the development of the area. The construction of the reservoir and the artificial wetland mitigate the losses of ecosystem services caused by human interventions and natural disasters. The job satisfaction of farmers and their participation in socio-cultural activities are important parameters for sustainable agriculture, preservation of the environment and normalization of economic and social life. In addition, the results showed a reduced degree of utilization of business opportunities, especially differentiated ones. This tends to be mainly due to low agricultural income and difficulty of accessing x finance, limiting the ability of farmers to adapt to the necessary restructurings and modernizations, including the use of new technologies in production. We therefore conclude that sustainable development is ensured through responsible human behavior and actions, therefore a successful change of attitude through education, training and social dialogue positively affects natural capital and leads to redesign of the value chain of agricultural holdings. We also conclude that successive changes in laws and delay in their implementation, negotiations between state and farmers, but also between farmers themselves, seriously affect their preferences, organized entrepreneurship and regional dynamics. The connection of livelihood with the attitude of farmers explains why they keep their expectations for the immediate future low. The dissertation supports integrated management and utilization of agricultural land of both private and conceded public land, with development interventions. It proposes diversification of agricultural products either through individualized activities or through farmers' cooperation schemes, which favor their bargaining position in markets. It also suggests switching to improved cultivation practices to conserve natural resources and prevent the adverse effects of rural ecosystems on the wetland. Simultaneous development of all three sectors of the economy in order to produce sufficient local benefits, paying particular attention to the processing and trade of agricultural products. In addition, it is proposed to gradually optimize the policy of conceding public agricultural land that will promote spatial development. As well as the participation of stakeholders in design and formulation of decentralized policies related to the socio-economic and cultural identity of the region.

Η έκταση της αποστραγγισμένης λίμνης Κάρλας χρησιμοποιήθηκε για δεκαετίες ως αρόσιμη γη, χωρίς σαφή οργάνωση χρήσεων γης και δίχως να λαμβάνεται υπόψη η σπουδαιότητα του πρώην υγρότοπου. Η έντονη γεωργική δραστηριότητα επέδρασε αρνητικά στην ποιότητα και στον όγκο των υδάτων με ευρείες επιπτώσεις στο οικοσύστημα. Η λειτουργία και διαχείριση έργου μεγάλης κλίμακας που υλοποιήθηκε στη λεκάνη απορροής της Κάρλας στη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας στοχεύει στην οικοπεριβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής. Παράλληλα καταρτίστηκε θεσμικό πλαίσιο υλοποίησης στρατηγικών αναζωογόνησης και διασφάλισης της βιωσιμότητας των τοπικών κοινοτήτων. Το πλαίσιο περιλαμβάνει την αξιοποίηση αγροτικών εκτάσεων του Δημοσίου μέσω παραχώρησης χρήσης γης, τις αγροτοπεριβαλλοντικές δράσεις όπως μείωση της ρύπανσης των υδάτων από γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες και την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων. Προβλέπει επίσης την οργάνωση υπηρεσιών και λειτουργιών σχετικών με τον τουρισμό, την αναψυχή, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό. Ταυτόχρονα προωθεί τον εκσυγχρονισμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, τη βελτίωση της απόδοσης τους μέσω της δημιουργίας ζωνών καταλληλότητας φυτικής παραγωγής, τη μετεγκατάσταση των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων όταν προκύπτουν λόγοι προστασίας του περιβάλλοντος και τη στήριξη της παράκτιας αλιείας. Με αφορμή τις αλλαγές που έγιναν από το έτος αποστράγγισης της λίμνης Κάρλας (1962) έως σήμερα, η διατριβή παρουσιάζει, στο πρώτο μέρος, δεδομένα τα οποία αποτυπώνουν το μικροκλίμα της περιοχής και την ποιότητα των υδάτων του κατασκευασμένου ταμιευτήρα, καθώς και την κάλυψη και τις χρήσεις γης. Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζονται, αρχικά, τα δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας που πραγματοποιήθηκε το έτος 2017, σε 27 κοινότητες της λεκάνης απορροής. Σκοπό έχει την καταγραφή των βιοποριστικών πτυχών των αγροτών, της διαμορφωμένης αντίληψης τους σχετικά με την μελλοντική εξέλιξη της περιοχής καθώς και της στάσης τους σε περιβαλλοντικά, κοινωνικοοικονομικά και πολιτιστικά θέματα. Μετέπειτα, με επίκεντρο την πολιτική παραχώρησης δημόσιας αγροτικής γης για δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα, έναντι χαμηλού τιμήματος (Νόμος 4061/2012), η διατριβή εξετάζει την αποτελεσματικότητα της ενσωμάτωσης αυτής της πολιτικής στις χρήσεις γης. Η έρευνα διεξήχθη το 2018, συγκρίνει τα δεδομένα της περιοχής μελέτης με παρόμοιες περιπτώσεις στην Ελλάδα και διεθνώς, και είναι η πρώτη που ασχολείται με τις διαδικασίες αναδιανομής γης σε υδρολογική λεκάνη. Διαπιστώθηκε ότι ανάμεσα στα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγρότες τα οποία επηρεάζουν τη διάρθρωση και απόδοση του παραγωγικού συστήματος είναι το οδικό αγροτικό δίκτυο, η ελλειμματική ύδρευση και άρδευση, το υψηλό κόστος παραγωγής, η αργή δημιουργία βασικών υποδομών και η βραχυχρόνια παραχώρηση των δημόσιων αγροτεμαχιών. Μέσω της ανάλυσης και συσχέτισης των μεταβλητών αναζητήθηκαν ο προσδιορισμός της απόδοσης των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και της επίδρασης των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής στην αναζωογόνηση της. Τα viii ευρήματα αποκαλύπτουν ότι ένας πιο περιεκτικός σχεδιασμός ο οποίος δίνει έμφαση στην προστασία και ορθή διαχείριση της γης επηρεάζει την ανάπτυξη του τόπου. Η κατασκευή του ταμιευτήρα και του τεχνητού υγρότοπου μετριάζουν τις απώλειες των οικοσυστημικών υπηρεσιών που επήλθαν από ανθρώπινες παρεμβάσεις και φυσικές καταστροφές. Η ικανοποίηση των αγροτών από το επάγγελμά τους και η συμμετοχή τους σε κοινωνικοπολιτισμικές δράσεις αποτελούν σημαντικές παραμέτρους για τη βιώσιμη γεωργία, τη διατήρηση του περιβάλλοντος και την ομαλοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Επιπλέον, τα αποτελέσματα έδειξαν μειωμένο βαθμό αξιοποίησης δυνατοτήτων επιχειρηματικής δραστηριότητας και δη διαφοροποιημένης. Αυτό τείνει να οφείλεται κυρίως στο χαμηλό αγροτικό εισόδημα και τη δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδότηση, περιορίζοντας τις δυνατότητες των αγροτών να προσαρμοστούν στις αναγκαίες αναδιαρθρώσεις και εκσυγχρονισμούς, μεταξύ των οποίων εντάσσεται και η χρήση νέων τεχνολογιών στην παραγωγή. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, η αειφόρος ανάπτυξη διασφαλίζεται με υπεύθυνη ανθρώπινη συμπεριφορά και ενέργειες, συνεπώς η επιτυχής αλλαγή στάσης μέσω εκπαίδευσης, κατάρτισης και κοινωνικού διαλόγου, επηρεάζει θετικά το φυσικό κεφάλαιο και οδηγεί στον επανασχεδιασμό της αλυσίδας αξίας των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Επίσης καταλήγουμε ότι οι αλλεπάλληλες αλλαγές των νόμων και η καθυστέρηση εφαρμογής τους, οι διαπραγματεύσεις του κράτους με τους αγρότες, αλλά και οι μεταξύ των ίδιων των αγροτών, επηρεάζουν σοβαρά τις προτιμήσεις τους, την οργανωμένη επιχειρηματικότητα και την περιφερειακή δυναμική. Η σύνδεση του βιοπορισμού με τη στάση των αγροτών εξηγεί γιατί διατηρούν χαμηλά τις προσδοκίες τους για το άμεσο μέλλον. Η διατριβή υποστηρίζει την ολοκληρωμένη διαχείριση και αξιοποίηση της αγροτικής γης τόσο της ιδιωτικής όσο και της παραχωρούμενης δημόσιας έκτασης, με αναπτυξιακές παρεμβάσεις. Προτείνει την διαφοροποίηση των αγροτικών προϊόντων είτε μέσω εξατομικευμένων δραστηριοτήτων είτε μέσα από σχήματα συνεργασίας αγροτών, τα οποία ευνοούν τη διαπραγματευτική τους θέση στις αγορές. Ακόμα προτείνει τη μετάβαση σε βελτιωμένες καλλιεργητικές πρακτικές για τη διατήρηση των φυσικών πόρων και αποτροπή της δυσμενούς επίδρασης των αγροτικών οικοσυστημάτων στον υγρότοπο. Υιοθετεί την άποψη της ταυτόχρονης ανάπτυξης και των τριών τομέων της οικονομίας ώστε να παραχθούν επαρκή τοπικά οφέλη, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη μεταποίηση και το εμπόριο των αγροτικών προϊόντων. Επιπλέον προτείνεται η σταδιακή βελτιστοποίηση της πολιτικής παραχώρησης δημόσιας αγροτικής γης που θα προάγει την χωρική ανάπτυξη. Όπως επίσης και η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στο σχεδιασμό και τη διαφόρφωση αποκεντρωμένων πολιτικών που συνδέονται με την κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική ταυτότητα της περιοχής.