Θολωτοί τάφοι ανά την Αιτωλοακαρνανία: η συμβολή τους στην κατανόηση της μυκηναϊκής εξάπλωσης στην Αιτωλοακαρνανία

Abstract

In the Year 1963, the late Ephor of Antiquities E. Mastrokostas excavated 5 Mycenaean graves near the village of Ag. Ilias, on behalf of the Archaeological Society at Athens. One chamber tomb was found under the very end of the square of the village, where the church of Panagia is situated and the four “tholos” tombs were found further south, near the hill of Prof. Ilias. In the southwest side of the hill several Neolithic finds were recovered, many near the “Kokkini Spilia” cave. The hill of Prof. Ilias is very well situated. It lies between the sea and the river Acheloos, overlooking a very fertile plain and all the land, river and sea roads. The Mycenaean settlement on its top is surmised from some Mycenaean sherds, but has not been excavated yet. The biggest “tholos” grave Seremeti (diam. 5,25m.) does not exist today but has given some of the most valuable and oldest finds. The same applies to the Panagia chamber tomb in the village. The three Marathia graves still exist today, partly destroyed and pillaged already in antiquity and can be visited and studied (diam. 3-4m). The Ephoria has provided them with wooden covers. Though of rather small size all the “tholos" graves are remarkably well built. The blocks are small, almost regularly curved, consisting of a white smooth, rather soft substance and have a triangular or trapezoidal shape at the back end. The graves have no “stomion” but posess a rather low “dromos”. The first row of the closure was built with small stones. The Iintel was found intact in only one of the tombs. The Ag. Ilias graves are built very much Iike the Mycenaean grave in Palaiomanina , the small one in Loutraki-Katouna dug by the Ephor Lazaros Kolonas and the one in Kiperi-Parga studied by Thanasis Papadopoulos. All these graves have the same characteristics. The stone material is of the same quality or of equal substance and enabled the masons to cut the blocks in the same rectangular shape. A geological report on the similarity of the limestone ranges of western Greece can be read at the Annex considering the matter. It is also very probable, that the same groups of masons, worked all along the west coast of Greece.The items found in the graves show us that these were used for a long period of time, from LH II B to LH III C. Several bones and teeth were found from the numerous burials , but we have no proof if all of them were kept. The finds comprise a great number of pottery sherds and some small intact alabastron (rounded as well as straight-sided), squat jugs, stirrup jars, deep bowls, cups, a feeding bottle, a shallow argular bowl and again all these shapes as well as piriform jars, flasks and kylix gathered from or glued together from many pieces. Some pottery was of a finer quality, so maybe some items were imported. The designs were Mycenaean but ineptly drawn and in peculiar and not usual combinations. The local potters had not absorbed the technique absolutely or there must have been two different workshops Among the pottery finds was a bovine animal and the front part of a chart, buttons or spindle whorls, either of pottery or steatite. Also a small piece of amber. It appears that Ag. Ilias was an important stop to the Northern road and central Europe, where Mycenaeans went looking for metals, usually tin and bronze.Several erroded metal items were also found. Many were bronze daggers of Sandars la type or Deshayes K2. Where did these Mycenaeans get their bronze from? Thessaly, Lavrion or Cyprus or Albania?The finds included seals of steatite, sardium and rock crystal. Beads from faience, glass, rock crystal and gold. Some gold rosettes as well and one in the shape of a bull, which is very naturalistic and minoan in character. Bone items, boar's tusks and finally three Egyptian pieces. One is the well known faience scarab of Amenophis III (1405-1370. B.C.) There is also a faience item for Kohl in the form of a monkey and a now lost small scarab of cornaline. Are these rich items gifts among sovereigns or gifts of retribution? Ag. Ilias apparently had a port at the end of the Gulf of Aitolikon and presented a safe anchorage in bad weather for the ships crossing the Corinthian and Patraik Gulfs and sailing for Italy, either directly passing from Zakinthos or Kefallinia or first going up the Adriatic Sea and then continuing by road with direction central Europe. The similarity of the graves of Ag. Ilias, of Paleomanina, of Loutraki and finally of Kiperi which is situated in Epiros, is an important factor for connections with the North, and the commerce for metals, especially as pieces of amber have been also found in Epirus as well as in Albania. Is it possible that the Ag. Ilias rulers had some sort of sovereignity over the whole area to the North?The Ag. Ilias settlement must have been a very important one. The numerous items imported from the Argolid or some other important Mycenaean center, from the East, from Egypt and the North show us that the Mycaenean inhabitants had contacts and did commerce with all the known world of that era and that their rulers were quite important sovereigns to have such valuable gifts in their graves.

Το 1963 ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων Ευθύμιος Μαστροκώστας ανέσκαψε πέντε Μυκηναϊκούς τάφους κοντά στο χωριό του Αγίου Ηλία Ιθωρίας, μεταξύ Μεσολογγίου και Αγρινίου για λογαριασμό της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας.΄Ενας τάφος ήταν θαλαμωτός και βρέθηκε στην άκρη της πλατείας του χωριού, κοντά στην εκκλησία της Παναγίας και τέσσερις θολωτοί τάφοι προς Ν του λόφου του Αγίου Ηλία. Στην ΝΔ πλευρά του λόφου συνελέγησαν και νεολιθικά ευρήματα, μερικά και στην «Κόκκινη Σπηλιά», ένα αβαθές όρυγμα της περιοχής. Ο λόφος του Αγίου Ηλία κατέχει μία περίοπτη θέση μεταξύ της θάλασσας και του ποταμού Αχελώου και ελέγχει μία πολύ εύφορη πεδιάδα, καθώς και όλους τους πεδινούς, θαλάσσιους και ποταμίσιους δρόμους.΄Ολοι οι μελετητές της περιοχής υποθέτουν ότι θα υπήρχε και οικισμός στην κορυφή του λόφου, αλλά η περιοχή δεν έχει ανασκαφεί ακόμη. Απλώς έχουν σχεδιασθεί ορισμένα όστρακα. Τα πιο πρώιμα και ενδιαφέροντα ευρήματα έχει δώσει ο θαλαμωτός τάφο της Παναγιάς καθώς και ο μεγαλύτερος από τους θολωτούς, ο τάφος Σερεμέτι (διαμ.5,25μ.). Και οι δύο αυτοί τάφοι δεν σώζονται σήμερα. Οι τρεις θολωτοί τάφοι Μαραθιά (διαμ. 3-4μ.) υπάρχουν ακόμη σήμερα εν μέρει καταστραμμένοι και είχαν ήδη συληθεί κατά την αρχαιότητα. ΄Εχουν συντηρηθεί και είναι επισκέψιμοι. Η τότε Εφορεία Πατρών έχει τοποθετήσει στέγαστρα. Αν και είναι μικρού μεγέθους οι τάφοι αυτοί είναι καταπληκτικά καλά δομημένοι. Οι λίθοι είναι πλακοειδείς, σχεδόν ισοϋψείς από καλής ποιότητας ασβεστόλιθο και στην πίσω πλευρά έχουν τριγωνική ή τραπεζοειδή κατάληξη. Οι τάφοι δεν έχουν στόμιο με στένωση, αλλά ο δρόμος είναι αρκετά χαμηλός και το προς την θόλο τμήμα του καλύπτεται από ασβεστολιθικούς ογκόλιθους, πιο σκληρής υφής και πολύ λίγο κατεργασμένους και αυτό το τμήμα αποτελεί το στόμιο. Το υπέρθυρο βρέθηκε στην αρχική του θέση του, μόνον σε έναν από τους τρεις τάφους. Οι τάφοι του Αγίου Ηλία είναι οικοδομημένοι όπως και οι τάφοι στην Παλαιομάνινα-Σαυρία , ο μικρός τάφος στο Λουτράκι Κατούνας, που ανέσκαψε ο Λάζαρος Κολώνας και ο τάφος στην Κίπερη Πάργας, που μελέτησε ο Θανάσης Παπαδόπουλος . Όλοι αυτοί οι τάφοι έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Το οικοδομικό υλικό είναι της ίδιας ποιότητας και της ίδιας υφής και έτσι το αποτέλεσμα είναι οι δόμοι να είναι πελεκημένοι κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Στο Παράρτημα παρατίθεται η γεωλογική μελέτη της περιοχής της Δ Ελλάδας από το ΙΓΜΕ Πρέβεζας . Είναι επίσης πολύ πιθανόν να εργάζονταν στις ως άνω περιοχές τα ίδια συνεργεία οικοδόμων. Τα αντικείμενα που βρέθηκαν στους τάφους μας αποδεικνύουν ότι οι τάφοι γενικώς χρησιμοποιήθηκαν (όχι πάντα όλοι) για μεγάλο χρονικό διάστημα από την ΥΕ ΙΙ Β έως και την ΥΕΙΙΙΓ ( λιγώτερο). Από τις άπειρες ταφές των τάφων βρέθηκαν στην αποθήκη ορισμένα οστά και πολλά δόντια, αλλά είναι άγνωστο εάν όλα τα οστά των νεκρών κρατήθηκαν. Τα ευρήματα είχαν άπειρα γραπτά και ενδιαφέροντα όστρακα αλλά και πληθώρα άγραφα από τοπικά χρηστικά αγγεία. Υπήρχαν μερικά μικρά άρτια αλάβαστρα, τρίωτα και κυλινδρικά καθώς και πρόχοι, πιθαμφορείς, κύπελλα, κύλικες, σκύφοι, κύαθοι, μία λεκανίς και ένα θήλαστρο, τα περισσότερα συγκολλημένα. Τα σχέδια ήταν μυκηναϊκά αλλά συχνά άτεχνα σχεδιασμένα σε όχι συνήθεις, αλλά και περίεργους συνδυασμούς. Προφανώς ο τοπικοί κεραμουργοί δεν είχαν απορροφήσει απόλυτα τη μυκηναϊκή τεχνική και ίσως υπήρχαν και διαφορετικά εργαστήρια. Ελάχιστα κεραμεικά ευρήματα ήταν καλύτερης ποιότητας και συμπεραίνουμε ότι αυτά πρέπει να ήταν εισαγωγής. Στα πήλινα υπήρχε και ένα ομοίωμα βοός και ομοίωμα άρματος, καθώς και μερικά κομβία, σφονδύλια ή conuli, μαζί με άλλα από στεατίτη. Σημαντικότατο όμως εύρημα ήταν ένα πολύ μικρό τεμάχιο ήλεκτρο. Φαίνεται ότι ο Άγιος Ηλίας ήταν ένα σημείο στάθμευσης του δρόμου προς Β, όπου πήγαιναν είτε οι ίδιοι οι Μυκηναίοι, είτε οι αντιπρόσωποί τους για να προμηθευθούν μέταλλα, βασικά κασσίτερο και ίσως και χρυσό.Έχουν βρεθεί χάλκινα αντικείμενα πολύ διαβρωμένα, βασικά μαχαιρίδια. ΄Αραγε από πού να προμηθεύονταν χαλκό οι Μυκηναίοι: από Θεσσαλία, Λαύριο, Κύπρο ή Αλβανία ή ήταν πάντα κράμα από ανακυκλωμένα υλικά; Τα ευρήματα περιλαμβάνουν σφραγίδες (από στεατίτη, σάρδιο και ορεία κρύσταλλο), ψήφους από φαγεντιανή, υαλόμαζα και χρυσό (σφαιρικές ή αμυγδαλόσχημες, χρυσή ταινία, σφηκωτήρες) καθώς και δύο ταυροκεφαλές μία από υαλόμαζα και μία χρυσή έντονα μινωϊκού χαρακτήρα. Βελόνες από κόκκαλο, λίγο οψιανό και λίγο πυριτόλιθο, χαύλιους κάπρου και τελικά τρία αιγυπτιακά αντικείμενα. Το πρώτο είναι ο πολύ γνωστός σκαραβαίος με τη Δέλτο του Αμένοφι Γ΄. (1405-1370π.Χ.), άλλος σκαραβαίος από κορναλίνη (χαμένος σήμερα) και μια θήκη για kohl με τη μορφή πιθήκου. Αυτά τα τόσο πολύτιμα ευρήματα ήταν δώρα φιλίας ή δώρα ανταμοιβής; Ο Άγιος Ηλίας είχε και λιμάνι στο πάνω τμήμα του κόλπου του Αιτωλικού και σίγουρα θα ήταν καλό απάγγγειο για τα πλοία που διέσχιζαν τον Κορινθιακό και Πατραϊκό κόλπο και πήγαιναν προς Ιταλία, είτε κατευθύνονταν πρώτα προς Ζάκυνθο και Κεφαλληνία, είτε ανέρχονταν την Αδριατική θάλασσα και μετά οι έμποροι συνέχιζαν οδικώς προς κεντρική Ευρώπη. Η ομοιότης των τάφων του Αγίου Ηλία με τους τάφους στην Παλαιομάνινα, στο Λουτράκι και στην Κίπερη, που βρίσκεται στη σημερινή ΄Ηπειρο, ενισχύει τη θεωρία ότι βρίσκονταν στο δρόμου του Β για την εύρεση μετάλλων, ιδίως που τεμάχια ήλεκτρου έχουν βρεθεί και στην Ήπειρο και στην Αλβανία (είναι γνωστό ότι το ήλεκτρο, που έχει βρεθεί σε αυτά τα μέρη, προέρχεται από στη Βαλτική Θάλασσα). Είναι πιθανόν οι άρχοντες του Αγίου Ηλία να κυριαρχούσαν κατά κάποιο τρόπο σε όλη αυτήν την περιοχή προς Β.Ο οικισμός του Αγίου Ηλία πρέπει να ήταν πολύ σημαντικός. Τα διάφορα αντικείμενα που ήσαν εισηγμένα από την Αργολίδα ή κάποιο άλλο σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο, από την Ανατολή, από την Αίγυπτο είτε από το Βορρά αποδεικνύουν ότι οι Μυκηναίοι κάτοικοι της περιοχής είχαν επαφές και εμπόριο με όλα τα αξιόλογα μέρη εκείνης της εποχής, οπότε οι άρχοντές τους ήταν πολύ σημαντικοί, για να έχουν στους τάφους τους τόσο πολύτιμα αφιερώματα.