Η γεωγραφία ως προσδιοριστικός παράγοντας των ξένων άμεσων επενδύσεων στους κλάδους του τουρισμού και των μεταφορών: η περίπτωση της Ελλάδας

Abstract

The importance of Foreign Direct Investments (FDIs) in the economic development and growth of the host countries is widely known from literature. Their contribution through their positive effects on the balance of payments, the increase of employment of skilled labour, and through the fact that foreign˗invested firms are technologically superior, increasing the productivity spillover effects of the host country, has been highlighted by numerous research papers and studies. Greece needs FDIs in order to stabilize its economy in the post-memorandum era. A key location advantage of Greece to attract FDIs is its natural endowments. These geographical characteristics may give Greece a comparative advantage over other countries, especially in sectors such as the tourism and the transport sector. The aim of this thesis is to investigate the effects of these natural endowments of Greece, known as ‘first nature’ of geography, in the location choices of the multinational firms in establishing their subsidiaries. The existing literature has not been examined the overall impact of ‘first nature’ of geography factors at European level. Τhis study tries to do it by examining a number of factors related to ‘first nature’ of geography. But this study has done more than investigating the effects of Greece’s natural endowments, as it also investigates the effects of a series of ‘second nature’ of geography factors – which refer to the proximity between economic agents – in the location choices of foreign˗invested firms; in an attempt to respond to the assertions made by policy makers about whether and to what extent the geographical advantages of the country are capable of attracting foreign investors. Moreover, this thesis focuses on examining two sectors of major importance for the Greek economy, those of tourism and transport, which are additionally sensitive to the geographical features of a country. Τhis thesis attempted a comparative analysis a) between ‘first nature’ and ‘second nature’ of geography, b) between the tourism and transport sector and the other main sectors of the Greek economy, such as the energy sector, the construction sector as well as retail sale of food, beverages and tobacco sector, and c) between domestic and foreign direct investments. Finally, this thesis investigates the impact of a series of other factors on investment attraction, such as institutional quality, labour force, economic stability or instability, tax policy and trade openness, which are used as control variables. Τhe main research findings are the following: Some factors related to the natural endowments of Greece are more important for both tourism and transport sector than for other sectors. Also, the existence of natural endowments, such as proximity to sea and climate, is vital for the attraction of tourism FDIs, while geographic location of Greece seems to be the most important geographic factor in attracting FDIs in the transport sector.

Οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις είναι σημαντικές στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών υποδοχής, όπως είναι ευρέως γνωστό από την επιστημονική βιβλιογραφία. Η συμβολή τους κυρίως στο ισοζύγιο πληρωμών, την απασχόληση, τη μεταφορά ανώτερης τεχνολογίας και τη διάχυση αυξημένης παραγωγικότητας στις χώρες υποδοχής, έχει αναδειχθεί από πληθώρα ερευνητικών άρθρων και μελετών. Η Ελλάδα έχει ανάγκη τις Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ) προκειμένου να σταθεροποιήσει την οικονομία της στη μεταμνημονιακή εποχή. Ένα από τα ισχυρά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στην προσπάθειά της να τις προσελκύσει είναι η καλή φυσική γεωγραφία της, η οποία μπορεί να της δώσει το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων χωρών σε οικονομικούς κλάδους όπως ο τουρισμός και οι μεταφορές. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση της επίδρασης των φυσικών γεωγραφικών πλεονεκτημάτων της Ελλάδας, γνωστών και ως ‘πρώτης φύσης’ γεωγραφία, στην επιλογή της χώρας ως τόπου επέκτασης των δραστηριοτήτων των ξένων επενδυτών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έχει εξεταστεί βιβλιογραφικά η συνολική επίδραση της γεωγραφίας ‘πρώτης φύσης’ και η μελέτη αυτή προσπαθεί να το πραγματοποιήσει εξετάζοντας μια σειρά παραγόντων που σχετίζονται με αυτή. Δεν αρκείται όμως μόνο στη φυσική γεωγραφία της Ελλάδας, παρά εξετάζει και την επίδραση στις επιλογές των ξένων επενδυτών μιας σειράς παραγόντων της ‘δεύτερης φύσης’ γεωγραφίας της – η οποία σχετίζεται με την εγγύτητα μεταξύ οικονομικών παραγόντων – προσπαθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να δώσει απαντήσεις στους ισχυρισμούς των φορέων χάραξης πολιτικής προσέλκυσης επενδύσεων, σχετικά με το αν και σε ποιο βαθμό τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα της χώρας είναι ικανά να προσελκύσουν το ενδιαφέρων των ξένων επενδυτών. H διατριβή εστιάζει στην εξέταση δύο κλάδων μεγάλης σημασίας για την ελληνική οικονομία, αυτούς του τουρισμού και των μεταφορών, οι οποίοι ταυτόχρονα επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά μιας χώρας. Στην παρούσα διατριβή επιχειρείται μια συγκριτική ανάλυση α) μεταξύ της ‘πρώτης φύσης’ και ‘δεύτερης φύσης’ γεωγραφίας, β) μεταξύ των κλάδων του τουρισμού, των μεταφορών και άλλων σημαντικών κλάδων, όπως ο ενεργειακός, ο κατασκευαστικός και ο κλάδος λιανικού εμπορίου τροφίμων, ποτών ή καπνού, και γ) μεταξύ των εγχώριων και ξένων άμεσων επενδύσεων. Τέλος, η διατριβή εξετάζει και τη σημασία μιας σειράς από άλλους παράγοντες στη προσέλκυση επενδύσεων, όπως η ποιότητα των θεσμών, το εργατικό δυναμικό, η οικονομική σταθερότητα ή αστάθεια, η ακολουθούμενη φορολογική πολιτική και το ‘άνοιγμα’ του εμπορίου, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως μεταβλητές ελέγχου. Τα κυριότερα ευρήματα της έρευνας συνοψίζονται στα εξής: Ορισμένοι παράγοντες ‘πρώτης φύσης’ γεωγραφίας της Ελλάδας είναι πιο σημαντικοί τόσο για τον τουρισμό όσο και για τις μεταφορές σε σχέση με τους άλλους κλάδους. Ακόμη, η ύπαρξη φυσικών πλεονεκτημάτων της χώρας, όπως η εγγύτητα στη θάλασσα και το κλίμα, είναι ζωτικής σημασίας για την προσέλκυση τουριστικών ΞΑΕ, ενώ η γεωγραφική θέση της χώρας φαίνεται ότι είναι ο πιο σημαντικός γεωγραφικός παράγοντας για την προσέλκυση ΞΑΕ στον κλάδο των μεταφορών.