The acolouthy of the Footwashing (the Orthros of Maundy Thursday) in the Greek-Orthodox tradition

Abstract

The acolouthy of the Footwashing or, the Orthros of Holy Thursday, has never been subjected to a specific, large-scale study. Although a multitude of manuscripts has survived, either fragmentary or complete - exceptional versions - never until now has there been a concentrated effort and comprehensive description of the acolouthy. The purpose of this thesis is to make widely known one of the most beautiful and oldest acolouthies of the Orthodox liturgical tradition, examining thoroughly the manuscripts and critical editions. Τhis study is divided into three thematic sections. In the first section we deal with the sources and the local traditions throughout the evolution of the acolouthy over the centuries. Through the manuscript tradition, which contains the Footwashing acolouthy, the evolution of the acolouthy is analyzed beginning with its archaic, simple form, and leading up to the more complex form that is currently in use in the Greek Orthodox world. The second chapter of our thesis is devoted to the description of the acolouthy, as it is performed in our days. The two main centers where it is performed are Jerusalem and Patmos. A complete description of the acolouthy is presented, along with its influences and the differences between Patmos and the acolouthy of Jerusalem are noted. A description of the acolouthy also follows, as it was and is performed at the See of the Orthodox Church, the Ecumenical Patriarchate of Constantinople, in Corfu and in various parts of Greece, and such as it was and is performed in Western Christendom. The third chapter of this thesis presents the Footwashing through the New Testament texts cited in the modern acolouthy of the Triodion and the hymnographical elements of the modern acolouthy. We close with the epilogue to our doctoral thesis, where we summarize its contents and offer the main conclusions of our research.

Η ακολουθία του Ιερού Νιπτήρα ή αλλιώς ο Όρθρος της Μεγάλης Πέμπτης, δεν είχε ποτέ έως τώρα υποβληθεί σε ειδική μελέτη, μεγάλης κλίμακας. Παρά το γεγονός, ότι ένα πλήθος χειρογράφων, που μαρτυρούν την ακολουθία, έχει διασωθεί, είτε πλήρη είτε αποσπασματικά, ποτέ μέχρι τις μέρες μας δεν είχε υπάρξει μια εξειδικευμένη προσπάθεια για ενδελεχή περιγραφή της ακολουθίας. Ο σκοπός αυτής της διατριβής είναι να κάνει ευρέως γνώστη μέσα από την εις βάθος εξέταση των χειρογράφων και κριτικών εκδόσεων μια εκ των πιο όμορφων και πιο αρχαίων ακολουθιών της Ορθόδοξης λειτουργικής παραδόσεως. Η διδακτορική μας διατριβή χωρίζεται σε τρεις θεματικές ενότητες. Στην πρώτη ενότητα ασχολούμαστε με τις πηγές, τις τοπικές παραδόσεις καθώς και την εξέλιξη της ακολουθίας στο πέρασμα των αιώνων. Μέσα από την χειρόγραφη παράδοση, η οποία μαρτυρεί την ακολουθία του Ιερού Νιπτήρα, αναλύεται η εξέλιξη της, από την αρχαϊκή, απλή της μορφή, έως και την σύνθετη μορφή της, που είναι σε χρήση σήμερα στην Ελληνορθόδοξο κόσμο.Το δεύτερο κεφάλαιο της διατριβής μας είναι αφιερωμένο στην περιγραφή της ακολουθίας, όπως γίνεται στις μέρες μας. Τα δύο κύρια κέντρα, όπου αυτή τελείται αδιάκοπα από αιώνων, είναι η Ιερουσαλήμ και η Πάτμος. Παρουσιάζεται μια πλήρης περιγραφή της ακολουθίας, μαζί με τις επιρροές της και σημειώνονται οι διαφορές ανάμεσα σ’ αυτήν της Πάτμου και των Ιεροσολύμων. Ακολουθεί, επιπλέον, μία περιγραφή της ακολουθίας, όπως τελούταν στο παρελθόν αλλά και στις μέρες μας στην έδρα της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, στην Κέρκυρα και σε διάφορα άλλα μέρη της Ελλάδα, αλλά και όπως τελείται σήμερα στη Δυτική Χριστιανοσύνη(με αναφορές στην ιστορική της εξέλιξη). Στο τρίτο κεφάλαιο της μελέτης μας, παρουσιάζεται η ακολουθία του Ιερού Νιπτήρα μέσα από τα κείμενα της Καινής Διαθήκης και γίνεται ανάλυση των υμνογραφικών της στοιχείων στη σύγχρονη ακολουθία του Τριωδίου. Επίσης, μαρτυρείται και αναλύεται ενδελεχώς ο ύμνος εις τον Ιερόν Νιπτήρα του Ρωμανού του Μελωδού. Κλείνουμε με τον επίλογο της διδακτορικής διατριβής μας, που συνοψίζει το περιεχόμενό και να παρουσιάζει τα βασικά συμπεράσματα της έρευνάς μας.