Ο αστικός χώρος ως πεδίο μετασχηματισμών υπό το πρίσμα του προσφυγικού ζητήματος: η περίπτωση της ευρύτερης περιοχής Αθήνας - Πειραιά

Abstract

The thematic field of this PhD research is related to socio-spatial transformation procedures of theurban space, emphasizing on the Greek example of the urban refugee settlements of 1922. The areas studied are urban areas that were founded to house refugees from Asia Minor in 1922. Contemporary urban socio-spatial images of these areas differ significantly. This observation was the motive for this research. The main research question is associated with the factors that led to socio-spatial discrepancies in these areas today. Flexible methodological frame, especially developed for this research, is combined with suitable connections to existing literature. The research is divided into two stages. In stage A, forty-four refugee areas were studied within the urban conglomeration of Athens-Piraeus. Stage B includes further research in three of them, chosen with suitable criteria. Both of the two stages are based upon fieldwork as well as study of bibliography on this field. Semi-conducted interviews, focus groups, biographic histories and a design survey on 890 households were used in combination with spatial observations. In addition, study of the legislation related to this issue from 1922 until today, fosters the findings of the fieldwork. The main conclusion of the research includes findings about socio-spatial nets which constantly transfigure. Within these nets severe socio-economic differentiations were observed, especially during the contemporary financial crisis, which lead to spatialinequalities. To be more specific, today, in all such areas that preserve old refugee houses, a newphenomenon defines their physiognomy. This phenomenon has to do with the re-creation of spaces of exclusion, in the same buildings with new inhabitants. The intensity of this phenomenon is depicted through information gathered about spatial and social mobility within these nets.The socio-spatial mobility concerns old inhabitants (refugees and their offspring) as well as new inhabitants that came later in these areas. The research concludes to the fact that planning and design decision seem to be totally determining even ninety-two years later.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως αντικείμενο διερεύνησης το φάσμα των μετασχηματισμών του αστικού χώρου λαμβάνοντας ως φίλτρο την προσφυγική εγκατάσταση του 1922. Χωρικό πεδίο διερεύνησης αποτελεί η ευρύτερη περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος Αθήνας-Πειραιά, όπου εντοπίζεται πλήθος διάσπαρτων προσφυγογενών περιοχών, οι οποίες διαθέτουν ανομοιογενή χωρο-κοινωνική φυσιογνωμία. Η ερμηνεία της ανομοιογένειας αυτής αποτέλεσε ερευνητικό έναυσμα γύρω από το οποίο διαπλέκονται οι υποθέσεις εργασίας, τα ερευνητικά ερωτήματα και οι άξονες διερεύνησης. Η έρευνα διαρθρώνεται σε δυο στάδια. Το Α στάδιο περιλαμβάνει μελέτη 44 προσφυγογενών περιοχών στην ευρύτερη χωρική ενότητα Αθήνας-Πειραιά και το Β στάδιο εμβάθυνση σε 3 από αυτές. Το χωρικό πεδίο εμβάθυνσης επιλέχθηκε με κατάλληλα διαμορφωμένα κριτήρια ώστε να επιλεχθούν ακραίες και χαρακτηριστικές περιπτώσεις του φάσματος των μετασχηματισμών, οι οποίες αναδεικνύουν το εύρος των χωρο-κοινωνικών ανισοτήτων διαχρονικά. Όλα τα στάδια της έρευνας περιλαμβάνουν πρωτογενή έρευνα και επεξεργασία δευτερογενών πηγών. Ως προς τις κοινωνικές μεθόδους έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις, ομάδες εστίασης, βιογραφικές ιστορίες αφήγησης καθώς και σχεδιασμένο στατιστικό δείγμα 890 νοικοκυριών. Τα πορίσματα της έρευνας απαντούν στα αρχικά ερευνητικά ερωτήματα μέσα από ένα σύνολο πλεγμάτων χωρο-κοινωνικών ενοτήτων εν εξελίξει, εντός του οποίου ανιχνεύθηκε το φαινόμενο της επαναδημιουργίας χώρων αποκλεισμού. Η ένταση και η χωρική κατανομή του φαινομένου σκιαγραφήθηκε μέσα από διαπιστώσεις για την κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα προσφύγων και απογόνων, όπως και κατοίκων που ήρθαν μεταγενέστερα στις περιοχές αυτές. Η σημερινή εικόνα συντίθεται μέσα από τις διαπιστώσεις γύρω από τα ζητήματα αυτά σε συσχετισμό με εμβάθυνση στις κατευθύνσεις σχεδιασμού από το 1922 μέχρι σήμερα, όπως αποτυπώνονται στα διάφορα νομοθετήματα διαχρονικά. Η έρευνα υποστηρίζεται εκτός των άλλων με συλλογή αρχειακού χαρτογραφικού υλικού και σχεδίων κτιριακών συγκροτημάτων, φωτογραφική απεικόνιση της σημερινής εικόνας του δομημένου περιβάλλοντος στις περιοχές αυτές και αναλύσεις των ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων. Τελικά η διατριβή αναδεικνύει κρίσιμους χωρο-κοινωνικούς θύλακες διαχρονικά πλαίσιο σκιαγράφησης του φάσματος των μετασχηματισμών.