Η πολιτική της Ρωσίας στον Καύκασο και η θέση της Ελλάδας: σύγκλιση ή απόκλιση συμφερόντων;

Abstract

[… ] Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να εξετάσει τα περιθώρια άσκησης μιας ενεργητικής Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής στον Καύκασο, μια περιοχή η οποία ως τώρα δεν κατείχε υψηλή θέση στις προτεραιότητές της. Τούτο συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, εξαιτίας του γεγονότος ότι η εν λόγω περιοχή βρισκόταν στο σύνολό της υπό τον έλεγχο της ΕΣΣΔ ως το 1991. Δεδομένου του αυστηρά διπολικού διεθνούς περιβάλλοντος, ο Καύκασος βρισκόταν εκτός του πεδίου δράσης όχι μόνο της Ελλάδας αλλά της Δύσης συνολικά. Δεύτερον, λόγω της αδυναμίας της Ελλάδας να προσαρμοστεί στα δεδομένα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Αδυναμία, η οποία εν πολλοίς οφείλεται στον «εγκλωβισμό» και «αυτοεγκλωβισμό» της στα ζητήματα που σχετίζονταν με τον αποσταθεροποιημένο περίγυρό της και τις κατά κανόνα προβληματικές σχέσεις της με τα γειτονικά κράτη. Πραγματικότητα, η οποία εξακολουθεί να ισχύει ως σήμερα με συνέπεια τον περιορισμό του εύρους της άσκησης της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής. Η διατριβή θα επιχειρήσει να καταδείξει τη σύνδεση βασικών ζητημάτων που απασχολούν τον Καύκασο με αντίστοιχα που σχετίζονται με τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας και τα θέματα υψηλής προτεραιότητας της εξωτερικής της πολιτικής. Ιδιαίτερα, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό. Κεντρική θέση της θα είναι, δηλαδή, ότι ο Καύκασος δεν είναι δυνατό να αποσυνδεθεί από τον στενό πυρήνα των θεμάτων που την απασχολούν. Σε αυτό το πλαίσιο, η ενεργότερη παρουσία της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής στη συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί σημαντική παράμετρο για αυτήν και δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως πολυτέλεια. Η μελέτη, επιπλέον, θα επιχειρήσει να συνδέσει τον Καύκασο με τις ελληνορωσικές σχέσεις. Εξηγήσαμε και προηγουμένως ότι το νέο διεθνές περιβάλλον και η ανάδυση νέων πόλων ισχύος καθιστά απαραίτητη την έναρξη μιας συστηματικής συζήτησης για τη σημασία των τελευταίων για την Ελλάδα. Στην κατηγορία αυτή ασφαλώς και εντάσσεται η Ρωσία, η οποία έχει επιστρέψει δυναμικά στο διεθνές προσκήνιο διεκδικώντας αναβαθμισμένο ρόλο. Παράλληλα, πρόκειται για μια παραδοσιακή δύναμη της ευρύτερης γεωγραφικής γειτονιάς της Ελλάδας, με κρίσιμο ρόλο στην εξέλιξη των υποθέσεων της περιοχής και στον καθορισμό των συσχετισμών ισχύος. Αποτελεί, τέλος, κράτος με το οποίο η Ελλάδα ιστορικά διατηρεί στενές σχέσεις σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, δεδομένης και της παραδοσιακά ενεργούς ρωσικής παρουσίας στις ελληνικές εξωτερικές υποθέσεις (τα Βαλκάνια, η Αν. Μεσόγειος και η Εγγύς Ανατολή αποτελούν τους τελευταίους τρεις αιώνες περιοχές υψηλού ρωσικού ενδιαφέροντος), αλλά και της ύπαρξης ισχυρών πολιτισμικών δεσμών μεταξύ τους. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Καύκασος, περιοχή μείζονος σημασίας για τη Ρωσία, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το ευρύτερο πλαίσιο των ελληνορωσικών σχέσεων. Σκοπός της διατριβής είναι, έτσι, η εξέταση του κατά πόσο τα ελληνικά συμφέροντα στον Καύκασο συγκλίνουν ή αποκλίνουν με τα αντίστοιχα ρωσικά. Εν τέλει, πώς επηρεάζουν οι πολιτικές των δύο κρατών στην περιοχή την εξέλιξη των μεταξύ τους σχέσεων. Η ανάλυσή μας θα συνδεθεί ασφαλώς με το ευρύτερο πλαίσιο άσκησης της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, δεδομένης της συμμετοχής της χώρας στους ευρωατλαντικούς θεσμούς και του πάγιου στρατηγικού προσανατολισμού της προς τη Δύση. Βάσει της πραγματικότητας αυτής, οι ελληνορωσικές σχέσεις και ο ρόλος του Καυκάσου ως προς τη διαμόρφωσή τους εξετάζονται εντός ενός συνολικού πλαισίου που σχετίζεται με την ενσωμάτωση της Ελλάδας στους δυτικούς θεσμούς αλλά και την εξέλιξη των ρωσο-δυτικών σχέσεων, η οποία έχει καθοριστικές επιπτώσεις ως προς την πορεία των ελληνορωσικών. Στην εξίσωση θα προστεθεί και ο ρόλος άλλων ισχυρών περιφερειακών δυνάμεων, ιδιαίτερα δε της Τουρκίας λόγω της σημασίας της για την Ελλάδα. Με βάση, έτσι, τα παραπάνω, η εργασία επιδιώκει να εξετάσει το πώς τα συμφέροντα και οι στρατηγικές Ελλάδας και Ρωσίας στον Καύκασο επηρεάζουν τις σχέσεις των δύο κρατών. Εν τέλει, αυτές καθορίζονται: Πρώτον, από το αν και κατά πόσο οι πολιτικές και τα συμφέροντα της Ρωσίας στον Καύκασο συνδέονται με θετικό για τα ελληνικά συμφέροντα τρόπο αναφορικά με τα εθνικά της θέματα. Δεύτερον, από τις θέσεις της Δύσης, αφενός λόγω του έντονου ενδιαφέροντός της για τον Καύκασο και αφετέρου λόγω του γεγονότος ότι η Ελλάδα είναι στρατηγικά προσανατολισμένη προς αυτή. Το τελευταίο αυτό γεγονός ασφαλώς δημιουργεί περιορισμούς στην παρουσία της χώρας στην περιοχή, δεδομένης και της ρωσικής εμπλοκής σε αυτή. Τρίτον, από τη θέση και το ρόλο της Τουρκίας, ζήτημα το οποίο, ωστόσο, δεν μπορεί να εξεταστεί ξεχωριστά από το πλαίσιο που διαμορφώνουν οι επιλογές της Δύσης και της Ρωσίας. Τέταρτον, από τα ευρύτερα δεδομένα στις σχέσεις Δύσης - Ρωσίας, τα οποία επηρεάζουν καθοριστικά τις θέσεις τους στον Καύκασο καθώς και τη θέση των υπολοίπων (ισχυρών ή λιγότερο ισχυρών) δρώντων.