Αυτοδιοίκηση και παρέμβαση στο χώρο: Ελλάδα 1834-1912: ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω

Abstract

The farther backward you can look, the farther forward you can see – Winston ChurchillThe examination of the historical evolution of the urban legal framework in Greece during the 19thcentury is a fascinating walk. It is the golden age in the modern era in production of urban space andinstitutional framework, despite the prevailing view, that wants the Ordinance of 1923 to constitute thestarting point of contemporary Urbanism in Greece. The two main powers of urban space productionwere the local administration, whose role was solemnly the application of the design, and thegovernment, with responsibility for its drafting, but also its application, although indirectly.This urban and local institutional framework, was created ex nihilo and relied to a considerable extenton the contemporary European one, as either no antecedent existed or was fragmented or evenunwanted in the new socio-economic and politic conditions. This framework was preserved for nearly80 years (local government) or 100 years (urban planning), with only minor changes and additions.The urban institutional context, in contrast with the local government one, was fragmented. Don'tforget that we are talking about the time when the rest of Europe is just beginning to build the bases ofmodern town planning and local government.The data is examined firstly in specific periods and then, within those, thematically. The basic timemodules are:• 18th Century – 1833: Local autonomy in Greece before the establishment of the Greek State (LateOttoman period, period 1821-1828, Capodistrias)• 1833-1836: Creation of modern local government and the first Urban framework• 1836-1845: First Assembly of Municipalities and new spatial policies• 1845 – 1864: Recreating Prefectures, filling institutional framework planning and strengthening thepolitical role of municipalities• 1864-1912/1923: Decline of local government, incorporation of new areas, beginning ofcontemporary urbanism

Όσο πιο πίσω μπορείς να κοιτάξεις, τόσο πιο μπροστά βλέπεις – Winston ChurchillΗ εξέταση της ιστορικής διαδρομής του πολεοδομικού νομικού πλαισίου στην Ελλάδα κατά τον 19οαιώνα είναι συναρπαστική. Ο 19ος αιώνας αποτελεί χρυσή εποχή παραγωγής πόλεων καιπολεοδομικού θεσμικού πλαισίου, παρά την επικρατούσα άποψη, που θέλει το διάταγμα του 1923 νααποτελεί την αφετηρία της σύγχρονης Πολεοδομίας στον Ελλαδικό χώρο. Οι δύο βασικές δυνάμειςπαραγωγής δομημένου χώρου της περιόδου είναι, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, με ρόλο την εφαρμογή τουσχεδιασμού, και η Κυβέρνηση, με αρμοδιότητα την εκπόνησή του, αλλά και στην εφαρμογή τους, ανκαι έμμεσα.Το θεσμικό αυτό πλαίσιο, τοπικής αυτοδιοίκησης και πολεοδομίας δημιουργήθηκε εκ του μηδενός καιστηρίχτηκε σε σημαντικό βαθμό στο σύγχρονό του ευρωπαϊκό, καθώς είτε δεν προϋπήρχε κάτι είτεήταν αποσπασματικό και ανεπιθύμητο στις νέες συνθήκες. Διατηρήθηκε για σχεδόν 80 χρόνια (τοπικήαυτοδιοίκηση) και 100 χρόνια (πολεοδομία), με μικρές αλλαγές και συμπληρώσεις.Το πολεοδομικό θεσμικό πλαίσιο, εκτός από την αρχική περίοδο, ήταν αποσπασματικό, σε αντίθεσημε το της τοπικής αυτοδιοίκησης, που ήταν σχετικά ολοκληρωμένο. Μην ξεχνάμε εξάλλου ότιαναφερόμαστε σε μια εποχή όπου και στην υπόλοιπη Ευρώπη μόλις αρχίζουν να μπαίνουν οι βάσειςτης σύγχρονης πολεοδομίας και τοπικής αυτοδιοίκησης.Τα δεδομένα εξετάζονται κατ’ αρχάς μέσα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και στη συνέχεια,μέσα σ’ αυτές, θεματικά. Οι βασικές χρονικές ενότητες είναι :• 18ος Αιώνας – 1833: Τοπική αυτονομία στην Ελλάδα πριν τη δημιουργία ελληνικού κράτους(Ύστερη Τουρκοκρατία, Περίοδος 1821-1828, Καποδίστριας)• 1833-1836: Δημιουργία της σύγχρονης Τοπικής Αυτοδιοίκησης και το πρώτο Πολεοδομικόνομοθετικό πλαίσιο• 1836-1845: Οι πρώτες συνενώσεις Δήμων και οι νέες χωρικές πολιτικές• 1845 – 1864: Αναδημιουργία Νομαρχιών, συμπλήρωση θεσμικού πλαισίου πολεοδομίας καιενίσχυση πολιτικού ρόλου Δήμων• 1864 – 1912/1923: Παρακμή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενσωμάτωση νέων περιοχών, πρώτασκιρτήματα σύγχρονης πολεοδομίας