From absence to trauma: a study on the representation of the occupation and the civil war in greek films of the period 1946-1989

Abstract

The present thesis undertook to examine how the historical events of the Nazi Occupation and the Greek Civil War were represented in an extensive range of films produced between 1946 and 1989. Through a detailed reading, the study attempted a critical analysis of cinematic depictions of the 1940s events in more than eighty films. Particular emphasis was given to the social, cultural and political environment in which movies were created and which affected the postwar filmic production. Occupation films appeared shortly after the end of the Second World War. However, the representation of the Civil War has been completely elided from screen. Through a close examination of the thematic concerns of several popular films of the post-war period, the thesis explored the ways in which the issue of the Civil War actually appeared in disguised forms in the narratives of classical cinema. The historically-themed pictures of the late 1960s and early 1970s was another main focus of this thesis. By examining Occupation and Civil War-themed features released between 1967 and 1974, the thesis identified the structure of the Dictatorship’s vision of the nation and recent history.Regarding cinematic production after 1974, the dissertation highlighted the screen representation of the Occupation and the Civil War by the representatives of the New Greek Cinema. The post-1974 cinema has a clear left-wing orientation, in contrast to the majority of films released during the Dictatorship that had a right-wing and militaristic content. The directors of the New Greek Cinema shifted their focus from the depiction of the warfare and paid attention to marginal aspects of the conflict, such as the fate of the political refugees, or dealt with memories and trauma of the war. Therefore, the thesis was concerned with the relationship between trauma and film, centering upon pictures indicative of trauma narratives.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει την αναπαράσταση των ιστορικών γεγονότων της Κατοχής και του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου σε ένα εκτεταμένο εύρος ταινιών που παρήχθησαν και κυκλοφόρησαν από το 1946 έως το 1989. Μέσω ενδελεχούς ανάγνωσης, η διατριβή αποπειράται να αναλύσει κριτικά τις φιλμικές αποτυπώσεις της δεκαετίας του 1940 σε περισσότερες από 80 ελληνικές ταινίες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται το κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον δημιουργίας των ταινιών, το οποίο επηρέασε τη μεταπολεμική κινηματογραφική παραγωγή. Τα φιλμ που αναφέρονται στην Κατοχή εμφανίστηκαν λίγο μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, κατά τη μεταπολεμική περίοδο και έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960, το θέμα του Εμφυλίου Πολέμου αποσιωπάται από την οθόνη. Μέσω λεπτομερούς εξερεύνησης των θεμάτων που αναδεικνύονται σε ταινίες του Παλιού Ελληνικού Κινηματογράφου, η διατριβή εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους το ζήτημα του Εμφυλίου Πολέμου στην πραγματικότητα εμφανίζεται συγκεκαλυμμένα και με κρυπτικές μορφές στις αφηγήσεις του Κλασικού Κινηματογράφου. Επιπλέον, οι ιστορικής θεματολογίας ταινίες που κυκλοφόρησαν την περίοδο της Στρατιωτικής Δικτατορίας αποτελούν αντικείμενο μελέτης της διατριβής. Ερευνώντας τα φιλμ με θέμα την Κατοχή και τον Εμφύλιο που κυκλοφόρησαν κατά την περίοδο από το 1967 έως το 1974, η διατριβή αναδεικνύει τη δομή της μιλιταριστικής και εθνικιστικής οπτικής των Συνταγματαρχών αναφορικά με το Έθνος και την πρόσφατη ιστορία. Αναφορικά με την κινηματογραφική παραγωγή μετά το 1974 και την παλινόρθωση της Δημοκρατίας, η μελέτη αποτυπώνει την αναπαράσταση της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Ο κινηματογράφος της Μεταπολίτευσης διακρίνεται από μια ξεκάθαρη αριστερή οπτική, σε αντίθεση με την πλειονότητα των ταινιών που κυκλοφόρησαν κατά την περίοδο της Δικτατορίας, οι οποίες υιοθέτησαν ευδιάκριτη δεξιά οπτική και πατριωτικό περιεχόμενο. Οι δημιουργοί του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον τους από την αποτύπωση των εχθροπραξιών και την εξύμνηση των ηρωικών κατορθωμάτων, εστίασαν σε όψεις που δεν είχαν άλλοτε θιγεί, όπως το ζήτημα των εξόριστων, το θέμα των πολιτικών προσφύγων, οι μνήμες και η λήθη της δεκαετίας του 1940. Εξετάζοντας τα φιλμ της δεκαετίας του 1980 που θεματοποιούν τον Εμφύλιο Πόλεμο, η διατριβή προβάλλει τη σχέση του κινηματογράφου με την έννοια του τραύματος, δίνοντας έμφαση σε ταινίες οι οποίες θεωρούνται ενδεικτικές αφηγήσεων τραύματος.