Ψυχοκοινωνιολογία της εξάρτησης και απεξάρτησης: δημιουργία ψυχομετρικού εργαλείου για την αξιολόγηση προβληματικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια

Abstract

Gambling and gambling disorders have received solicitous attention by clinicians and researchers during the past three decades due to the explosion of this behavioral act. The majority of existing psychometric instruments relevant to problem gambling are based on the clinical evaluation of symptomatology. The aim of this thesis was the development and evaluation of a self report instrument that comprehends elements based on three main factors: a. psychological, b. biological, c. sociological that have been found to lead an individual in problem or pathological gambling. In the first phase of this research was conducted (structured and semi-structured) interview in 16 individuals that were selected using snowball sampling. In the second phase, a pilot questionnaire that consisted of 227 items was administered in 91 individuals of general population. In the last phase of this research project participated 200 (20 decided to give up and 9 were excluded due to missing data) individuals from the community using cluster sampling and completed the reduced item set containing 148 questions. Factor analysis was conducted in all items and 115 statistically significant questions were derived which comprise the final form of this instrument.This instrument has demonstrated satisfactory psychometric properties. Cronbach’s alpha for all items was α=0,973, whereas for items of the three main factors (psychological, biological and sociological) Cronbach’s alpha was α=0,977, indicating high reliability. Concurrent validity of this questionnaire was conducted using Spearman’s non parametric test and was found ρ = 0,852, sig = 0,000, indicating that DSM-IV diagnostic criteria that were used in the present instrument in order to evaluate the pathology of the gambler correlated significantly with SOGS. Consequently, individuals that demonstrated a high score in DSM-IV criteria for pathological gambling behaviour, they have shown higher scores in SOGS as well. In order to test construct validity, Confirmatory Factor Analysis was applied in the three main axes of the questionnaire which have shown good fit for the model. Results have shown that the existence of social factors that could determine pathological gambling becomes more evident since psychological factors (77,8 %, p<0,01) or/and biological factors (70,8%, p<0,01) coexist. Furthermore, since psychological factors come along, that could lead players in gambling, the existence of biological factors (69,0%, p<0,01) may be more apparent. On further examination of the abovementioned three factors, it was conducted binary logistic regression in order to be emerged those questions that could predict problem and pathological gambling. Fifteen questions accrued that were statistically significant for the model. Five questions were derived from the psychological factor and referred to the gambler’s special abilities, way of thinking – self control, absence of interceptive mechanisms – lying, belief in luck, and behaviour – emotional status. Four questions were derived from the biological factor that referred to gambler’s pleasure (endogenous opioids), physiological/bodily reactions, anxiety/anger (cortizol) and instincts/biological needs. Finally, six questions were found significant from the sociological factor that dealt with the position of the social group and family towards gambling, couple – family relationships, social pressure and inability to cope with stressful situations. The present psychometric instrument provides a first step in self evaluation of problem and pathological gambling and aims at effective counselling and psychotherapeutic techniques seeking in order to reduce or even prevent addictive gambling behaviours.

Η ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια έχει λάβει ιδιαίτερη προσοχή από τους κλινικούς και τους ερευνητές τις τελευταίες τρεις δεκαετίες λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της παικτικής διαδικασίας. Τα περισσότερα υπάρχοντα ψυχομετρικά εργαλεία σχετικά με την προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια βασίζονται στην κλινική αξιολόγηση της συμπτωματολογίας. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η δημιουργία και η εκτίμηση ενός εργαλείου αυτοαξιολόγησης το οποίο εμπεριείχε στοιχεία που βασίζονταν σε τρεις παράγοντες: α. ψυχολογικούς, β. βιολογικούς, γ. κοινωνικούς, οι οποίοι έχουν βρεθεί ότι οδηγούν ένα άτομο στην προβληματική ή παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια. Στην πρώτη φάση της έρευνας πραγματοποιήθηκε (δομημένη και ημί - δομημένη) συνέντευξη σε 16 άτομα που επιλέχθηκαν με τη μέθοδο της χιονοστιβάδας. Στη δεύτερη φάση χορηγήθηκε πιλοτικό ερωτηματολόγιο που αποτελούνταν από 227 μεταβλητές σε 91 άτομα του γενικού πληθυσμού. Στην Τρίτη φάση της έρευνας συμμετείχαν 200 άτομα που επιλέχθηκαν από κοινοτικό δείγμα με τη μέθοδο της δειγματοληψίας κατά συστάδες και συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο που αποτελούνταν από 148 λήμματα. Όλες οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου υποβλήθηκαν σε παραγοντική ανάλυση και προέκυψαν 115 ερωτήσεις που ήταν στατιστικά σημαντικές οι οποίες αποτελούν και την τελική μορφή του ερωτηματολογίου. Το συγκεκριμένο εργαλείο εμφάνισε καλές ψυχομετρικές ιδιότητες. Ο δείκτης α Cronbach για όλες τις μεταβλητές του ερωτηματολογίου είναι α=0,973, ενώ για τις δηλώσεις των τριών παραγόντων (βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών) είναι α=0,977 υποδηλώνοντας υψηλή αξιοπιστία. Η συντρέχουσα εγκυρότητα του ερωτηματολογίου ελέγχθηκε βάση του μη παραμετρικού τεστ του Spearman και βρέθηκε ρ = 0,852, sig = 0,000, υποδηλώνοντας ότι η συσχέτιση ανάμεσα στα διαγνωστικά κριτήρια του DSM που χρησιμοποιήθηκαν στο παρόν ερωτηματολόγιο για να αξιολογήσουν την παθολογία του παίκτη και του SOGS είναι ισχυρή και στατιστικά σημαντική. Συνεπώς, όσο αυξάνεται η ολική βαθμολογία του DSM που αφορά την παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, τόσο αυξάνεται και η βαθμολογία του ερωτηματολογίου SOGS. Για την εκτίμηση της εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής εφαρμόστηκε Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση στους τρεις βασικούς άξονες του ερωτηματολογίου οι οποίοι επέδειξαν καλή προσαρμογή για το μοντέλο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ύπαρξη κοινωνικών παραγόντων που μπορεί να καθορίσουν την παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια είναι περισσότερο εμφανής εφόσον συνυπάρχουν ψυχολογικοί παράγοντες (77,8%, p<0,01). Επίσης, εφόσον εμφανίζονται κοινωνικοί παράγοντες στους παίκτες είναι πιο πιθανή και η ύπαρξη βιολογικών παραγόντων (70,8%, p<0,01). Επιπλέον, εφόσον εμφανίζονται ψυχολογικοί παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν τους παίκτες στην ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια είναι πιο πιθανή και η ύπαρξη βιολογικών παραγόντων (69,0%, p<0,01). Περαιτέρω συσχέτιση των τριών παραγόντων πραγματοποιήθηκε βάσει του μοντέλου της λογιστικής παλινδρόμησης με σκοπό την εμφάνιση των ερωτήσεων που θα μπορούσαν να προβλέψουν την προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια. Από την στατιστική ανάλυση προέκυψαν 15 ερωτήσεις που ήταν στατιστικά σημαντικές για το μοντέλο. Πέντε ερωτήσεις αναδύθηκαν από τον ψυχολογικό παράγοντα και αφορούσαν τις ιδιαίτερες ικανότητες, τον τρόπο σκέψης – αυτοέλεγχο, την έλλειψη ανασχετικών μηχανισμών- ψεύδος, την πίστη στην τύχη και την συμπεριφορά – συναισθηματική κατάσταση του παίκτη. Τέσσερις ερωτήσεις προέκυψαν από τον βιολογικό παράγοντα και αφορούσαν την ευχαρίστηση (ενδογενή οπιοειδή), τις φυσιολογικές/ σωματικές αντιδράσεις, το άγχος/ θυμό (κορτιζόλη), και τα ένστικτα/ βιολογικές ανάγκες του παίκτη. Τέλος, έξι ερωτήσεις που ήταν στατιστικά σημαντικές βρέθηκαν από τον κοινωνικό παράγοντα και πραγματεύονταν την στάση κοινωνικής ομάδας – οικογένειας, τις συντροφικές – οικογενειακές σχέσεις, την κοινωνική πίεση και την αδυναμία του παίκτη να αντιμετωπίσει στρεσσογόνες καταστάσεις. Το παρόν ψυχομετρικό εργαλείο παρέχει ένα πρώτο βήμα στην αυτοαξιολόγηση των προβληματικών και παθολογικών παικτών με σκοπό την αναζήτηση αποτελεσματικών συμβουλευτικών και ψυχοθεραπευτικών τεχνικών για την αποφυγή της εξαρτησιογόνας παικτικής συμπεριφοράς.