Φαινομενολογική έρευνα του χιώτικου μοιρολογιού και μελέτη εφαρμογής στοιχείων του στη σύγχρονη μουσικοθεραπεία παιδιού που πενθεί την απώλεια ενός γονέα

Abstract

The purpose of this study was twofold. First, the therapeutic value of the moiroloi (‘lament’) in Chios, was examined through interviews with female lamenters. Then, musical and narrative elements from the moiroloi provided the basis for a music therapy intervention with a bereaved 7-year old girl.The present research is limited to the Chios’ lament whose therapeutic value was examined through informal one-to-one semi-structured interviews of six experienced female lamenters (79-92 years old) from three villages: Kardamyla, Mesta, Pyrgi. The research focus was on how the lamenter experiences the act of lamenting and the way that the lamenter views its impact on the mourners. The interviews were analyzed following the descriptive phenomenological analysis from a music therapy perspective. The author used a combination of the analysis method proposed by Giorgi and Giorgi (2003) and the steps suggested by McFerran and Grocke (2007). Using the musical, rhythmical, narrative and story-telling improvisational elements of the Chios’ moiroloi, a music therapy intervention was formed and applied with a 7-year old girl, grieving the unexpected death of her father. The case study is presented. Within the music therapy sessions the bereaved girl wrote 14 songs based on the moiroloi following a 6-step lament-writing procedure. Thematic content analysis was used to identify, analyze and present themes recurrent in the songs and the results were presented in a mixed data analysis (Braun & Clarke, 2006· Dean, Smith & Payne, 2006). In conclusion, the therapeutic aspect of the moiroloi ritual was evident in all six women’s narratives. The meaning units identified and common to all were “continuing their communication with the deceased”, “compelled by their internal pain to lament”, “their [women’s] collective responsibility to externalize the pain of a loss”, “encouraging mourners to externalize their pain”, “protected expression of grief based on companionship and support of a group of women”, and “a ritual that has survived for centuries that is fading away since modern man avoids confronting pain and expressing it in public”. In addition, the moiroloi writing process provided an avenue for the bereaved girl to deal with emotions and grief. Specific elements from the moiroloi can be used effectively in a music therapy bereavement intervention.

Η παρούσα μελέτη εστιάζει σε δύο ερευνητικά ερωτήματα: (α) στη διερεύνηση της θεραπευτικής διάστασης του Χιώτικου μοιρολογιού μέσα από ημι-δομημένες συνεντεύξεις με μοιρολογήτρες και, (β) στην εφαρμογή μουσικών, ρυθμικών και αφηγηματικών στοιχείων του μοιρολογιού σε συνεδρίες μουσικοθεραπείας με επτάχρονο κορίτσι που πενθεί την απώλεια του πατέρα της. Η παρούσα μελέτη περιορίζεται στο Χιώτικο μοιρολόι. Διεξήχθησαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις με έξι έμπειρες μοιρολογίστρες (από 79 έως 92 ετών) από τρία χωριά της Χίου, τα Καρδάμυλα, τα Μεστά και το Πυργί. Η έρευνα επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο βιώνουν οι μοιρολογήτρες το ίδιο το μοιρολόγημα και το πώς εκτιμούν την επίδραση του μοιρολογιού στους πενθούντες. Χρησιμοποιήθηκε η περιγραφική φαινομενολογική ανάλυση υπό το πρίσμα της μουσικοθεραπείας για την ανάλυση των συνεντεύξεων. Για την ανάλυση των δεδομένων, η συγγραφέας ακολούθησε έναν συνδυασμό της μεθόδου των Giorgi και Giorgi (2003) με τα βήματα που προτείνουν οι McFerran και Grocke (2007). Στη συνέχεια, με την χρήση των μουσικών, ρυθμικών, αφηγηματικών και αυτοσχεδιαστικών στοιχείων του Χιώτικου μοιρολογιού, δομήθηκε και εφαρμόστηκε μουσικοθεραπευτικό πρόγραμμα για ένα επτάχρονο κορίτσι που πενθεί την αναπάντεχη απώλεια του πατέρα της. Γίνεται περιγραφή της μελέτης περίπτωσης. Κατά τις μουσικοθεραπευτικές συνεδρίες το κορίτσι συνέθεσε 14 τραγούδια, ακολουθώντας 6 βήματα συγγραφής βασισμένα στο μοιρολόι. Η θεματική ανάλυση περιεχομένου χρησιμοποιήθηκε για την αναγνώριση, ανάλυση και παρουσίαση των νοημάτων και θεματικών κατηγοριών που εμφανίζονται στα τραγούδια. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται με ποσοτικούς πίνακες και με ποιοτικές περιγραφές (Braun & Clarke, 2006· Dean, Smith & Payne, 2006). Η θεραπευτική διάσταση του τελετουργικού του μοιρολογιού ήταν εμφανής σε όλες τις αφηγήσεις των μοιρολογητρών. Ως κοινές νοηματικές μονάδες προσδιορίστηκαν οι εξής: συνέχιση επικοινωνίας με τον νεκρό, ο πόνος ως εσωτερική ώθηση για το μοιρολόγημα, γυναικεία συλλογική ευθύνη η δημοσιοποίηση του πόνου της απώλειας, παρότρυνση όλων για εξωτερίκευση του πόνου τους, προστατευμένη έκφραση της θλίψης βασισμένη στην συντροφικότητα των γυναικών, ένα έθιμο αιώνων που χάνεται. Το επτάχρονο κορίτσι, μέσα από τη διαδικασία συγγραφής των δικών του μοιρολογιών, αναγνώρισε τα συναισθήματά του και αντιμετώπισε την θλίψη του. Στοιχεία του μοιρολογιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στα πλαίσια μουσικοθεραπευτικής συμβουλευτικής πένθους για παιδιά.