Η γλώσσα των Βλάχων (Καραγκούνηδων) της Ακαρνανίας: καταγραφή μιας γλώσσας υπό εξαφάνιση

Abstract

The subject of this thesis is the study of the idiom of Vlach (Karagouniki) language group of Acarnania. Its purpose is the cross-sectional study of the important elements of the Vlach idiom (phonetics-phonology, morphology, syntax, etc.). Additionally, its aim is to record and annotate the vocabulary of this idiom especially in areas where it is of particular interest, namely in the field of onomasiology (anthroponymy and toponymy). The work is based primarily on primary (on the spot) research but also secondary research (reviews) is employed. The first part of the study constitutes a review of the Greek and international literature. This review focuses mainly on the history of the Vlachs of Acarnania and their language. Furthermore, the first part of the thesis includes a presentation of the results of a primary research on the Vlach language group of Acarnania conducted in several files (such as: General State Archives, Archives of the Greek Parliament, National Library, Gennadius Library, National Statistical Office, etc.). The purpose of this research was the location of this language group in space and time during the last two centuries. The second part of the thesis focuses on the synchronic state of the language. An attempt is made, both through field research and a literature review, to create a "grammar" of this idiom in phonetic-phonological, morphological and syntactic level, and to study the potential interactions with neighboring (Greek-speaking) areas. The linguistic material which forms the basis of analysis of this idiom is original and comes through transcript narratives (interviews) of informants as well as discussions with them, since there are no written sources. Informants were mostly elderly people, who were permanent residents in their villages, and were occupied in the past or still engaged in farming and / or agriculture. Selection of informants was mainly based on the degree of language possession but also on their willingness to participate in the study. Additionally, a large part of material is the product of long-term observations of the author, for whom the idiom under study constitutes his mother tongue. Besides, the study of linguistic material relied on similar studies in the Greek and international literature. In concluding, the present study illuminated many significant differences of this specific Vlach idiom in relation to other idioms of the same language. These differences mainly concern the phonological, morphological and lexical level, e.g. allophone of /l/, special formation of future tense, minimal use of geroundio, extensive borrowing from the Albanian language with which members of the Vlach language group had come in contact during the previous centuries.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη του ιδιώματος της Βλάχικης (Καραγκούνικης) γλωσσικής ομάδας της Ακαρνανίας. Σκοπός της είναι η συγχρονική μελέτη των σημαντικότερων στοιχείων του Βλάχικου αυτού γλωσσικού ιδιώματος (φωνητική-φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη κ.λπ.). Επίσης στόχο αποτελεί η καταγραφή αλλά και ο σχολιασμός του λεξιλογίου του παραπάνω ιδιώματος σε τομείς όπου αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συγκεκριμένα στο πεδίο της ονομαστικής (κυρίως ανθρωπωνυμική και τοπωνυμική). Η εργασία βασίζεται πρωτίστως σε πρωτογενή (επιτόπια) αλλά και σε δευτερογενή έρευνα (ανασκοπήσεις). Ειδικότερα στο πρώτο μέρος της εργασίας γίνεται ανασκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας. Η ανασκόπηση αυτή αφορά κυρίως την ιστορία των Βλάχων της Ακαρνανίας και τη γλώσσα τους. Επίσης στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από πρωτογενή έρευνα που διεξήχθη σε διάφορα αρχεία (όπως: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο της Βουλής των Ελλήνων, Εθνική Βιβλιοθήκη, Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία κ.λπ.) και αφορούσε τη Βλάχικη γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας. Σκοπός της έρευνας αυτής ήταν η ένταξη της συγκεκριμένης γλωσσικής ομάδας στον χώρο και τον χρόνο κατά τους δύο τελευταίους αιώνες. Στο δεύτερο μέρος πραγματοποιείται μελέτη της συγχρονικής κατάστασης της γλώσσας. Γίνεται μια προσπάθεια, τόσο μέσα από επιτόπια έρευνα όσο και με βιβλιογραφική ανασκόπηση, για τη δημιουργία "Γραμματικής" του συγκεκριμένου γλωσσικού ιδιώματος σε φωνητικό-φωνολογικό, μορφολογικό και συντακτικό επίπεδο, καθώς και για τη μελέτη των ενδεχόμενων επιδράσεων με τις γειτονικές (ελληνόφωνες) περιοχές. Το γλωσσικό υλικό που αποτελεί τη βάση ανάλυσης του συγκεκριμένου ιδιώματος είναι πρωτότυπο και προέκυψε μέσα από απομαγνητοφώνηση αφηγήσεων (συνεντεύξεων) των πληροφορητών αλλά και από συζητήσεις μαζί τους, αφού ως γνωστόν δεν υπάρχει κάποια γραπτή πηγή. Οι πληροφορητές μας ήταν κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας, μόνιμοι κάτοικοι των χωριών τους, και ασχολούνταν ή ασχολούνται ακόμη και σήμερα με την κτηνοτροφία ή/και τη γεωργία. Η επιλογή τους έγινε κυρίως με κριτήριο τον βαθμό κατοχής της γλώσσας αλλά και την προθυμία τους να συμμετάσχουν στην έρευνά μας. Επίσης ένα μεγάλο κομμάτι του υλικού είναι προϊόν μακροχρόνιων προσωπικών παρατηρήσεων, μιας και το ιδίωμα αυτό αποτελεί μητρική μας γλώσσα. Για τη μελέτη του γλωσσικού υλικού στηριχτήκαμε σε ανάλογες επιστημονικές εργασίες εγνωσμένου κύρους τόσο από την ελληνική όσο και από τη διεθνή βιβλιογραφία. Από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε διαπιστώθηκαν πολλές και σημαντικές διαφορές του συγκεκριμένου Βλάχικου ιδιώματος σε σχέση με τα άλλα ιδιώματα της ίδιας γλώσσας. Οι διαφορές αυτές αφορούν κυρίως το φωνολογικό, το μορφολογικό αλλά και το λεξιλογικό επίπεδο, π.χ. αλλοφωνία του /l/, ιδιαίτερος σχηματισμός του μέλλοντα, ελάχιστη χρήση του γερουνδίου, εκτενής δανεισμός από την αλβανική γλώσσα με την οποία είχαν έρθει σε επαφή κατά τους προηγούμενους αιώνες τα μέλη της συγκεκριμένης γλωσσικής ομάδας.