Η διαμόρφωση του διεθνούς ποινικού συστήματος: εγκληματολογική προβληματική και ποινικο-δογματική θεμελίωση

Abstract

The thesis seeks to understand the radical changes taking place both within the broader context of the international criminal policy as well as within the narrower field of the international criminal law, as this latter is applied by the institution of international criminal tribunals. The first chapter sets forth the key terms on the basis of which the normative orientation of the emerging international criminal justice system will be evaluated (sovereignty, human rights, criminological theory of state crime). The second chapter reconstructs the proposals and attempts made during the 20th century for the creation of an international criminal jurisdiction, analyzing the question that triggered originally the whole endeavor, that is how to deal with the phenomenon of international criminality. The objective of the third chapter is to trace and analyze the dogmatic foundations of the criminalization process at the international level, which will function as a guide for the delimitation of the concept and content of international criminal law. The forth chapter focuses on the consequences following the commission of core international crimes, examined systematically under the heading of international responsibility of states and individuals. This concurrent regime of responsibility results from the fundamental premise that in both cases identical primary international legal rules are violated, entailing common obligations both for states and individuals. In other words, the outcome consists in the establishment of a direct legal relationship between the delinquent state and/or individual and the international community. The final evaluation of the direct enforcement system of international criminal law is based on the partial conclusions reached in every chapter in accordance with the basic methodological choice underlying that whole thesis: it is articulated through the prism of the criminological findings on the phenomenon of international criminality. Such a choice derives from the assertion that the main criterion for evaluating international criminal law, both in legislative and juridical terms, lies in the degree that it succeeds to express in normative terms the reality of international criminality, the patterns of which are empirically described by criminological studies. Seen from this angle, it is safe to conclude that international criminal law, at the present stage of its development, falls short of its central goal, determined historically, theoretically and empirically: the effective protection of human rights against the phenomenon of state sponsored criminality. It goes without saying that the aforesaid analysis echos the building blocks of the integrated model of criminal sciences in the field of international criminal justice. It is argued that the adoption of such a paradigm constitutes a prerequisite for the multifaceted development of the international criminal justice system in order to reach the necessary degree of sophistication and respond efficiently to the particularities and complexity of international criminality.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια κατανόησης των ριζικών αλλαγών που παρατηρούνται στο ευρύτερο πεδίο της διεθνούς αντεγκληματικής πολιτικής και στο ειδικότερο πεδίο του διεθνούς ποινικού δικαίου, όπως αυτό τουλάχιστον αναπτύσσεται και εφαρμόζεται μέσω του θεσμού των διεθνών ποινικών δικαστηρίων. Το πρώτο κεφάλαιο της διατριβής ορίζει τις βασικές έννοιες που θα αποτελέσουν τη βάση, επί της οποίας θα αξιολογηθεί ο κανονιστικός προσανατολισμός του αναδυόμενου συστήματος διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης (κρατική κυριαρχία, ανθρώπινα δικαιώματα, εγκληματολογική θεωρία του κρατικού εγκλήματος). Το δεύτερο κεφάλαιο ανασυνθέτει τις προτάσεις και τις απόπειρες δημιουργίας μιας διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας επί τη βάσει της προβληματικής που αρχικώς έφερε στην επιφάνεια ένα τέτοιο σχέδιο, της αντιμετώπισης του φαινομένου της διεθνούς εγκληματικότητας. Αντικείμενο του τρίτου κεφαλαίου αποτελεί ο εντοπισμός και η ανάλυση των δογματικών θεμελίων της διαδικασίας εγκληματοποίησης σε διεθνές επίπεδο, κάτι που οδηγεί τελικά και στην οριοθέτηση της έννοιας και του περιεχομένου του διεθνούς ποινικού δικαίου. Το τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις συνέπειες που επισύρει η τέλεση ενός διεθνούς εγκλήματος, που εντάσσονται συστηματικά στο πεδίο της διεθνούς ευθύνης, η οποία είναι διττή και αφορά τόσο τα κράτη όσο και τα άτομα. Η δυνατότητα σωρευτικής ευθύνης απορρέει από τη θεμελιώδη παραδοχή ότι και στη μία και στην άλλη περίπτωση παραβιάζονται παρόμοιοι πρωτογενείς διεθνείς νομικοί κανόνες, από τους οποίους πηγάζουν κοινές υποχρεώσεις τόσο για τα κράτη όσο και για τα άτομα. Έτσι, σε περίπτωση παραβίασής τους εγκαθιδρύεται άμεση έννομη σχέση μεταξύ του παραβατικού κράτους ή ατόμου και της διεθνούς κοινότητας, αποσκοπούσα στον προσδιορισμό της διεθνούς ευθύνης των πρώτων. Η τελική, συνολική αξιολόγηση του τρόπου διαμόρφωσης του συστήματος άμεσης εφαρμογής του διεθνούς ποινικού δικαίου βασίζεται στα συμπεράσματα των επιμέρους κεφαλαίων, ακολουθώντας τη βασική μεθοδολογική επιλογή που διατρέχει το σύνολο της διατριβής: αυτή διατυπώνεται υπό το φως των εγκληματολογικών πορισμάτων γύρω από το φαινόμενο της διεθνούς εγκληματικότητας. Μια τέτοια επιλογή εδράζεται στην πεποίθηση ότι το κριτήριο για την αποτίμηση της υφιστάμενης φάσης εξέλιξης του διεθνούς ποινικού δικαίου, τόσο σε επίπεδο νομοθετικής παραγωγής όσο και δικαστηριακής πρακτικής, συνίσταται στο αν και σε ποιο βαθμό ο επίσημος δικανικός λόγος κατορθώνει να εκφράσει με κανονιστικούς όρους την κοινωνική πραγματικότητα της διεθνούς εγκληματικότητας, οι παράμετροι της οποίας προκύπτουν από τις εγκληματολογικές έρευνες που διενεργούνται σε εμπειρικό επίπεδο. Υπό αυτό το πρίσμα, το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η διατριβή είναι ότι το διεθνές ποινικό δίκαιο, στην παρούσα τουλάχιστον φάση ανάπτυξής του, υστερεί σημαντικά σε σχέση με το στόχο του, όπως αυτός προσδιορίζεται ιστορικά, θεωρητικά και εμπειρικά: την αποτελεσματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στην κρατικά υποκινούμενη εγκληματικότητα. Εύκολα καταλάβει κανείς ότι τα ανωτέρω αντανακλούν τις βασικές θέσεις του ενοποιημένου παραδείγματος στις ποινικές επιστήμες, η υιοθέτηση των οποίων αποτελεί την απαραίτητη επιστημολογική προϋπόθεση προκειμένου το διεθνές ποινικό δίκαιο να μετεξελιχθεί σε αρραγές και ολοκληρωμένο σύστημα, ικανό να ανταποκριθεί στις ιδιαιτερότητες και την πολυπλοκότητα της διεθνούς εγκληματικότητας.