Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία (ύστερη τουρκοκρατία, 1854-1913)

Abstract

Η Θεσπρωτία ως γεωγραφικός χώρος (και όχι μόνον) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία αναφοράς σε όλες τις περιόδους της ιστορίας. Η γεωγραφική της θέση, η μορφολογία του εδάφους της, η γεωπολιτική και γεωστρατηγική της θέση, από νωρίς, αποτέλεσαν χώρο συνάντησης, συνεχών αντιπαραθέσεων αλλά και έντονων συγκρούσεων διαφορετικών λαών και πολιτισμών. Λόγω αυτής της σπουδαιότητας συνεχίζει διαχρονικά και στα νεώτερα χρόνια να αποτελεί το "μ?λον τ?ς ?ριδος" ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τον Αλή πασά. Ωστόσο οι πρωτοβουλίες και οι ποικιλόμορφες παρεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων επιτυγχάνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα την αποτροπή του ελέγχου και της κυριαρχίας του στη Θεσπρωτία. Η καθημερινή διαμόρφωση και διάπλαση του ιστορικού της "γίγνεσθαι" κατέχει σημαντικό ρόλο στην όλη εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ιστορίας. Οι εναλλαγές και κατακτήσεις της ευρύτερης περιοχής του ηπειρωτικού χώρου που συντελούνται διαχρονικά, συμπαρασύρουν και τη Θεσπρωτία στην επιβολή διαφορετικών πολιτικών–διοικητικών-γεωγραφικών και στρατιωτικών τροποποιήσεων. Οι εκάστοτε "υπαγωγές" δεν είναι σταθερές αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τις σκοπιμότητες που κάθε φορά κρίνονται αναγκαίες από τον κυρίαρχο της περιοχής. Οι αλλαγές αυτές, στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, διαμορφώνονται επίσης και από τη δύναμη επιρροής του Διοικητή της ευρύτερης διοικητικής περιφέρειας, στην οποία υπάγεται και η Θεσπρωτία. Μέχρι το 1910, η σημερινή γεωγραφική περιοχή της Θεσπρωτίας προσδιορίζεται ως επαρχία (σαντζάκι) Παραμυθιάς, την οποία συγκροτούν οι καζάδες Παραμυθιάς, Φιλιατών και Μαργαριτίου - Πάργας, ενώ διοικητικά καταλήγει να υπάγεται στην κεντρική διοίκηση της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Ιωαννίνων. Οι τελευταίες μεγάλες τροποποιήσεις, στη διοικητική και γεωγραφική κατανομή της επαρχίας Παραμυθιάς διαμορφώνονται με την ίδρυση του σαντζακιού Ρεσαδιέ (Ηγουμενίτσας), το 1910. Σήμερα διαπιστώνεται ότι τα γεωγραφικά όρια που καθόριζαν την επαρχία Παραμυθιάς στα ύστερα χρόνια της τουρκοκρατίας, παρουσιάζουν κατά καιρούς μικρές διαφορές, συγκριτικά με τα γεωγραφικά όρια που μετά την απελευθέρωση προσδιορίζουν το γεωγραφικό και διοικητικό χώρο της Θεσπρωτίας. Μετά την υπαγωγή της στην οθωμανική κυριαρχία η Θεσπρωτία, σε ό,τι αφορά τη διοίκηση και τη λειτουργία της, περνάει σε ένα ιδιόμορφο καθεστώς με έντονες παρεμβάσεις από τους ετερόγλωσσους αλβανόφωνους τσάμηδες που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιφέρεια. Η Θεσπρωτία αποτέλεσε την τελευταία περιοχή του ελλαδικού χώρου που απελευθερώνεται από τον οθωμανικό ζυγό και ενσωματώνεται στο ενιαίο ελληνικό κράτος. Τα γεωγραφικά και διοικητικά της όρια, ωστόσο, ακόμη και μετά την απελευθέρωσή της, παρουσιάζουν αλλαγές. Αυτές εντοπίζονται, κατά καιρούς, με αποσπάσεις και προσαρτήσεις επαρχιών και κοινοτήτων της επαρχίας, μεταξύ των όμορων Νομών Πρέβεζας και Ιωαννίνων. Η Θεσπρωτία μετά την απελευθέρωση (και μέχρι το 1936) εξακολουθεί να υπάγεται στην κεντρική διοίκηση του Νομού Ιωαννίνων. Με το υπ. αριθ. 353 της 25)27 Νοεμβρίου 1936 αναγκ. νόμου (Φ.Ε.Κ. Α 525)1936) «περ? συστάσεως Νομο? Θεσπρωτίας ?ν ?πείρ?», αποφασίζεται η απόσπαση της Θεσπρωτίας από τη Νομαρχία Ιωαννίνων και με το β.δ. της 21ης Μαρτίου 1937 (Φ.Ε.Κ.Α 119)1937), «περ? ?ρισμο? τ?ν κοινοτήτων τ?ν ?παγομένων διοικητικ?ς ε?ς τ?ν Νομ?ν Θεσπρωτίας», που εκδίδεται κατ’ εξουσιοδότηση του αναγκ. νόμου 533)1936 (ΦΕΚ 525), «περ? συστάσεως Νομο? Θεσπρωτίας ?ν ?πείρ?», χρονιά που ολοκληρώνονται και οι τελικές τροποποιήσεις στο καθορισμό των κοινοτήτων και των επαρχιών του ανεξάρτητου Νομού Θεσπρωτίας. Όσον αφορά δε το θέμα της «Εκπαίδευσης στη Θεσπρωτία στα ύστερα χρόνια της τουρκοκρατίας, 1854-1913», η καταγραφή και η παρουσίασή της γίνεται σύμφωνα με την εκκλησιαστική οριοθέτηση (υπαγωγή) και όχι τη διοικητική διαίρεση της περιοχής. Αυτό βέβαια κρίθηκε σκόπιμο και αναγκαίο κυρίως λόγω της αυξημένης πολιτικής σημασίας που έχει η εκκλησία για τον υπόδουλο χριστιανισμό. Άλλωστε είναι δεδομένο ότι σε μεγάλο βαθμό η εκκλησία υποκαθιστά σε πολλές από τις δικαστικές και πολιτικές αρμοδιότητες το οθωμανικό κράτος και μεταξύ άλλων εξακολουθεί να διατηρεί την αποκλειστική ευθύνη, τον έλεγχο, το συντονισμό και την εποπτεία του όλου εκπαιδευτικού μηχανισμού για τον οποίο ελέγχεται και απολογείται στην κεντρική και περιφερειακή πολιτική διοίκηση του οθωμανικού καθεστώτος. Ένας άλλος λόγος για την υιοθέτηση της εκκλησιαστικής και όχι της διοικητικής διαίρεσης, όπως προκύπτει και από τις γραπτές πηγές, είναι ότι οι σχολικές, δηλαδή οι εκπαιδευτικές στατιστικές, είναι σχεδόν πάντα συνταγμένες με βάση την εκκλησιαστική και όχι τη διοικητική (πολιτική) διαίρεση της περιοχής και διενεργούνται με συνδρομή της επισκοπής/μητρόπολης, δηλαδή των εκπροσώπων του Πατριαρχείου. ...