Η στράτα των νομάδων Σαρακατσαναίων Αγραφιωτών και το πολιτισμικό ίχνος της

Abstract

The aim of this study is to reveal the cultural trace of the “strata” of the Sarakatsans nomads from Agrafa a community of seasonal pastoralist moving from the high pastures in Evritania and the lowland pastures in Viotia thereby showing a pattern of transhumance. In this thesis three major concepts have emerged the oral history, mobility and materiality of cultural memory, which have resulted in the ideological and from this the methodological background in which to cover this topic. Oral history is a central feature of rural populations as the Sarakatsans nomads lay down their testimonies and autobiographical information. Mobility as a property characterizes the nomads as they move in a circular motion through time (life in the winter quarters going up to the summer pasturelands, life up high and back down to the winter quarters) the move from high to low up and down and back becomes apparent not only through dialogues and narrative but through the sufficiency and adequacy of the nomads. Finally the materiality of cultural memory is presented as the imprint of the conscious movement of nomads that they left in the area and the memories of the resident population that they passed on their journeys. For a more complete approach of the theme in addition to the coverage of the Municipality of Agrafa Evritanias a photo album has been included which describes the life cycle of the “strata” and a 15 minute film which attempts to represent the cycle of the “strata”. This thesis is placed in the field of Visual Sociology whilst having some parts in the field of Visual Ethnography. However it remains in the field of Sociology as the present represents a fixed point of reference, whilst trying to highlight the dynamics of social change that has occurred in the post war period. We are dealing with a linear representation as we move every so often from the present to yesterday, and from yesterday to the present. The thesis discusses that which existed for centuries and which has now taken on another form. The strata from a geographical point of view follows the flow the water from north to south, finding the perfect path for the flocks and the shepherds, whilst joining the 4 prefectures (Evritanias, Karditsas, Fthiotidas and Viotias). The “strata” acts as a centre point, joining together people, allowing the exchange of goods and ideas and creating centres of communication and socialization. These imaginary lines which are very real today come from the distant past but which are durable in time and as such engrave the ways of life.

Ο στόχος της διδακτορικής αυτής διατριβής είναι να αναδείξει το πολιτισμικό ίχνος της «στράτας» των νομάδων Σαρακατσαναίων Αγραφιωτών μιας ιδιόμορφης κοινότητας μετακινουμένων εποχιακά κτηνοτροφών, από τα ορεινά των Αγράφων Ευρυτανίας στα πεδινά βοσκοτόπια της Βοιωτίας και αντίστροφα. Στο πλαίσιο αυτής της διατριβής, αναδύθηκαν τρεις κυρίαρχες έννοιες η προφορικότητα, η κινητικότητα και η υλικότητα της πολιτισμικής μνήμης οι οποίες αποτέλεσαν το ιδεολογικό και εξ αυτού μεθοδολογικό υπόβαθρο για την κάλυψη του θέματος. Η προφορικότητα αποτελεί κεντρικό γνώρισμα των αγροτικών πληθυσμών. Παράλληλα στην έρευνα πεδίου η προφορικότητα υπήρξε η κυρία μορφή επικοινωνίας καθώς οι νομάδες Σαρακατσαναίοι Αγραφιώτες καταθέτουν μαρτυρίες κι αυτοβιογραφικές πληροφορίες. Η κινητικότητα ως ιδιότητα που χαρακτηρίζει τους νομάδες καθώς μετακινούνται σε κυκλική τροχιά στον χρόνο και τον χρόνο (η ζωή στα χειμαδιά, ανεβαίνοντας τη στράτα για τα θερινά βοσκοτόπια, η ζωή στα ψηλώματα, κατεβαίνοντας τη στράτα για τα χειμαδιά) καθώς και η κίνηση από τα ψηλά στα χαμηλά πάνω - κάτω και αντίστροφα αναδεικνύεται επίσης με επάρκεια όχι μόνο μέσα από την αφήγηση μου, αλλά κυρίως με τον διάλογο. Τέλος η υλικότητα της πολιτισμικής μνήμης παρουσιάζεται ως το αποτύπωμα της συνειδητής κίνησης των νομάδων το ίχνος των ορεινών, (απλό και υλικό), που άφησαν στον χώρο και στις αναμνήσεις των εγκατεστημένων κάτοικων των ενδιάμεσων οικισμών κατά το πέρασμα τους. Είναι ζωντανές οι μνήμες καίτοι έχουν περάσει αρκετά χρόνια. Για την ουσιαστικότερη προσέγγιση του θέματος πέραν της ευρύτερης κάλυψης του Δήμου Αγράφων Ευρυτανίας περιέχεται φωτογραφικό λεύκωμα με το οποίο περιγράφεται ο κύκλος ζωής της «στράτας». Επίσης συμπληρώνεται από φιλμ διάρκειας 15 λεπτών, στο οποίο επιχειρείται η αναπαράσταση του κύκλου της «στράτας». Γενικώς η διατριβή αυτή εγγράφεται στο πεδίο της Οπτικής Κοινωνιολογίας, ενώ «συνομιλεί» σε κάποια σημεία με την οπτική Εθνογραφία. Παραμένει όμως στον χώρο της Κοινωνιολογίας καθώς το παρόν αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς ενώ επιχειρείται η ανάδειξη της δυναμικής κοινωνικής αλλαγής που επήλθε στην μεταπολεμική περίοδο. Έχουμε να κάνουμε με μια γραμμική απεικόνιση μεταφερόμαστε κάθε τόσο από το παρόν στο χθες και από το χθες στο παρόν. Η εργασία συνδιαλέγεται με αυτό που υπήρξε για αιώνες και που στις μέρες μας έχει πάρει μια άλλη μορφή. Η «στράτα» από γεωγραφικής άποψης, χαράσσεται (βορράς - νότος) κατευθύνεται όπως πάνε τα νερά των ποταμών ανακαλύπτει τον πλέον κατάλληλο πέρασμα, για τα κοπάδια και τους συνοδούς των ενώνει τέσσερις νομούς (Ευρυτανίας Καρδίτσας, Φθιώτιδας και Βοιωτίας). Η στράτα ενώνει φέρνει κοντά ανθρώπους και αγαθά. Μέσα από τα περάσματα-διελεύσεις δημιουργούνται ροές πλέγματα και κόμβοι κοινωνικής διάρθρωσης. Ανταλλάσσονται προϊόντα και ιδέες και δημιουργούνται κέντρα επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης. Αυτές οι «νοητές γραμμές», άλλα υπαρκτές και σήμερα, οι «στράτες» έρχεται από μακριά, αντέχουν στον χρόνο και ως τέτοιες χαράσσουν τρόπους ζωής.