Ιδεολογία και αισθητική στο μουσικοπαιδαγωγικό έργο του Μανώλη Καλομοίρη

Abstract

The New Catalog of Manolis Kalomiris’s works includes a total of 123 musical and 14 musico-pedagogical works. The latter, intended for use both in private and public musical institutions in Greece, constitute invaluable evidence of the history of Modern Greek education and indisputable carriers of Manolis Kalomiris’s —the founder of Greek National School of music— ideology and aesthetics. In these works, the composer accumulates the knowledge he will mediate in the generations to come, as well as the way of said didactic mediation, under a common denominator; the “Greek Musical Idea”. In this dissertation, a holistic assessment of Kalomiris’s musico-pedagogical work is attempted, underscoring the creator’s ideology and aesthetics as emerging from the study of the textbooks in conjunction with the articles, the lectures and the general institutional and artistic presence of the composer. The musico-pedagogical work is evaluated while integrated in the social, historical and cultural context of its era, as well as in direct reference to the educational framework, in which it was mainly incorporated as educational material. The first part of the dissertation examines the three pedagogical functions (cognitive, didactic, learning), which are exercised in the textbooks. The study focuses on the form, the usage and the appropriateness of the content, as well as their didactic requirements. In the second part of the dissertation, the function of the textbooks is interpreted as regards the ideology and socialization. The basic conventions of the critical discourse analysis can be summarized to the fact that the ideologies are “naturalized”, that is they can be traced more to the nature of things or people than to the interests of socio-economic classes or groups; thus, they can be transformed into a part of the “foundation of knowledge” which is activated during social interaction. The originality of this dissertation lies in the holistic assessment of Kalomiris’s musico-pedagogical work, under which a rich typology of Modern Greek musical nationalism emerges as well as its ensuing aesthetic approaches. The exploration of reification and legitimation procedures can reveal multiple ideological constructions, values and social practices, which are either highlighted, vilified or disregarded in the field of music education. The application of the tool of analysing and evaluating ideology in the field of education, as well as in a broader social context, constitutes an example of critical literacy.

Ο Νέος Κατάλογος έργων Μανώλη Καλομοίρη περιέχει συνολικά 123 μουσικά και 14 μουσικοπαιδαγωγικά έργα. Τα μουσικοπαιδαγωγικά έργα, προορισμένα για χρήση στην ιδιωτική και τη δημόσια μουσική εκπαίδευση του τόπου, αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης και αδιαμφισβήτητους φορείς της ιδεολογίας και της αισθητικής του θεμελιωτή της Ελληνικής Εθνικής Σχολής, Μανώλη Καλομοίρη. Στα έργα αυτά ο συνθέτης επιλέγει τη γνώση την οποία θα διαμεσολαβήσει στις μετέπειτα γενιές, καθώς και τον τρόπο της εν λόγω διδακτικής διαμεσολάβησης, υπό έναν κοινό παρονομαστή: την «Ελληνική Μουσική Ιδέα». Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στην ανάδειξη των κυριότερων ιδεολογικών και αισθητικών τάσεων που διέπουν τη μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, όπως αυτές απορρέουν μέσα από την πολυδιάστατη ανάλυση του μουσικοπαιδαγωγικού έργου του Καλομοίρη, και σε συνδυασμό με τα άρθρα, τις διαλέξεις αλλά και τη γενικότερη δράση του συνθέτη σε εθνικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Το μουσικοπαιδαγωγικό έργο αξιολογείται ενταγμένο στο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής του, και σε άμεση συνάρτηση προς το εκπαιδευτικό πλαίσιο, στο οποίο χρησιμοποιήθηκε ως κατεξοχήν διδακτικό υλικό. Στο πρώτο μέρος της διατριβής εξετάζονται οι τρεις παιδαγωγικές λειτουργίες (γνωσιακή, διδακτική, μαθησιακή) που επιτελούν τα διδακτικά εγχειρίδια. H έρευνα εστιάζει στη μορφή, τη χρήση και την καταλληλότητα του περιεχομένου των εγχειριδίων, καθώς και στις διδακτικές τους προϋποθέσεις. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής εξετάζεται η ιδεολογική και κοινωνικοποιητική λειτουργία των εγχειριδίων. Οι βασικές παραδοχές της κριτικής ανάλυσης λόγου συνοψίζονται στο γεγονός ότι οι ιδεολογίες «φυσικοποιούνται», ανάγονται δηλαδή περισσότερο στη φύση των πραγμάτων ή των ανθρώπων παρά στα συμφέροντα των τάξεων ή των ομάδων, και μετατρέπονται σε μέρος της «βάσης της γνώσης», η οποία ενεργοποιείται κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η πρωτοτυπία της παρούσας διατριβής έγκειται στην ολιστική αποτίμηση του μουσικοπαιδαγωγικού έργου του Καλομοίρη, μέσω της οποίας αναδύεται μια πλούσια τυπολογία του νεοελληνικού μουσικού εθνικισμού και οι επακόλουθες αισθητικές της προσεγγίσεις. Η διερεύνηση διαδικασιών πραγμοποίησης και νομιμοποίησης δύναται να αναδείξει ποικίλες ιδεολογικές κατασκευές, αξίες και κοινωνικές πρακτικές, οι οποίες είτε προβάλλονται, είτε διαβάλλονται, είτε παραβλέπονται στον χώρο της μουσικής εκπαίδευσης. Η εφαρμογή του εν λόγω εργαλείου ανάλυσης και κριτικής της ιδεολογίας στον εκπαιδευτικό χώρο αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, συνιστά παράδειγμα κριτικού γραμματισμού.