Τα οστέινα εργαλεία και τα μικροαντικείμενα της νεολιθικής περιόδου από την Φτελιά Μυκόνου και το σπήλαιο Σαρακηνού Βοιωτίας

Abstract

The present study deals the bone tool’s industry that came out from the Neolithic settlement of Ftelia on Mykonos and from the cave of Sarakenos on Boetie. Initially it was considered necessary to present a review of the Neolithic Period in Greece. In the main corpus of the study are presented the two archaeological sites, the excavations that took place, the archaeological remains and the bone tools. As far as the bone tools concerns, it is presented the raw material, the typology, the technology (way of manufacture) and their use. Tables and statistics graphs present all the variables relating to manufacture process, form, texture and volume modifications due to use-wear. All the variables of the raw material were taken under consideration. Based on the distal morphology of the items and on the raw material, we have defined the kinds of tools that consist the toolkit of the neolithic craftsman. It is also attempted to give some evident for the way of manufacture and the use-wear of tools that belong to different types and those that belong to the same types but are distinguished by significant differences. All the above have as ultimate purpose the constitution of the chain industry (chaîne opératoire). In order to achieve that it is important to make a detailed analysis of use-diagnostic features. Through these elements and with the help of experimental archaeology, we can watch the reversal process on the manufacture of bone tools (remontage). Although in this study that effort did not succeed.However another variable is introduced and is taken under consideration: the dimensions/ measurements of the tools. If someone examines the modern toolkits, observes the coexistence of the same types of tools that however are used in different works. So we recommend the correlation of the measurements and the use-wear in order to find out if tools of the same type but with different measurements were used in different productive works. In the last capital it is made a correlation of all data. At first we compare the bone tool industry of the Neolithic settlement of Ftelia with the one from the cave Sarakenos. Common denominator in that comparison is the Late Neolithic Ia period, which is common in both sites. Through this comparison it is attempted to find out all the similarities and the differences between two completed different sites, geographically (Cyclades- mainland) and in layout (settlement- cave). The second parameter is very important for the research for the determination of the way of utilization of caves. If we find significant similarities between these sites, and the only variation rest in percentages, it might mean that the bone tool industry found in caves constitutes a miniature of the nearby settlement. It would also mean that caves were used seasonally and for specifics works. Finally we present all the studies on the bone tools. We describe all the elements and the variables that were taken under consideration (such as raw material, typology, technology) and then we make a comparison among them and the two under discussion sites (settlement of Ftelia- cave of Sarakenos). It is attempted to present a review of the bone tool industry in Greece in order to establish if there is a common way in productive procedure, in the way and in the means that are carried out.

Αντικείμενο της παρούσης μελέτης είναι η οστέινη εργαλειοτεχνία που προήλθε από τον νεολιθικό οικισμό της Φτελιάς Μυκόνου και από το σπήλαιο Σαρακηνού της Βοιωτίας. Όντας η εργαλειοτεχνία μέρος ενός υλικού πολιτισμού, κρίθηκε απαραίτητο να παρουσιαστεί αρχικά μια συνοπτική επισκόπηση της Νεολιθικής περιόδου στην Ελλάδα. Στο κύριο σώμα της εργασίας παρουσιάζονται οι προς εξέταση ανασκαφικές θέσεις και το οστέινο υλικό. Αρχικά δίνεται η περιγραφή της θέσης, των ανασκαφών που διεξήχθησαν και των ευρημάτων. Ακολούθως παρουσιάζεται η πρώτη ύλη της οστέινης εργαλειοτεχνίας, η τυπολογία, η τεχνολογία και ο τρόπος χρήση των εργαλείων. Με τη βοήθεια πινάκων και γραφημάτων παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα επιμέρους στοιχεία που αφορούν στην οστέινη εργαλειοτεχνία. Δίνονται όλα τα στοιχεία που βοηθούν στην κατανόησή του τρόπου αξιοποίησης της πρώτης ύλης. Στη συνέχεια μέσω της τυπολογικής κατάταξης των εργαλείων, γίνεται ανίχνευση της εργαλειοθήκης του νεολιθικού τεχνίτη και παραγωγού. Επίσης επιχειρείται να αποτυπωθεί ο τρόπος κατασκευής και χρήσης των εργαλείων τόσο των διαφορετικών τύπων όσων και των ίδιων που έχουν όμως σημαντικές διαφορές στον ανατομικό τους φορέα. Όλα τα παραπάνω γίνονται με απώτερο σκοπό την ανασύσταση της εγχειρηματικής αλυσίδας (chaîne opératoire). Βασικό στοιχείο για την ανασύσταση της εγχειρηματικής αλυσίδας είναι η παρατήρηση των ιχνών χρήσης και μέσω αυτών και με τη βοήθεια της πειραματικής αρχαιολογίας η παρακολούθηση της αντίστροφης διαδικασίας στην κατασκευή των εργαλείων (remontage). Τα τελευταία χρόνια δηλαδή, επιχειρείται μέσω των εργαλείων και των απορριμμάτων κατεργασίας, η διαγνωστική πορεία από το εργαλείο ως τελικό αποτέλεσμα στον αρχικό ανατομικό φορέα, από το οποίο αποσπάστηκε τμήμα του οστού και στη συνέχεια διαμορφώθηκε σε εργαλείο. Εντούτοις στην παρούσα μελέτη αυτή η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε. Ωστόσο πιστεύουμε ότι αυτό αντισταθμίζεται με την εισαγωγή μιας νέας παραμέτρου που μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να είχε ληφθεί υπ’ όψιν: οι διαστάσεις των εργαλείων. Εξετάζοντας τις σύγχρονες εργαλειοθήκες, παρατηρεί κανείς την συνύπαρξη ίδιων ουσιαστικά τύπων εργαλείων που όμως χρησιμοποιούνται για την τέλεση διαφορετικών εργασιών. Έχοντας λοιπόν τα σημερινά παράλληλα προτείνουμε το συσχετισμό των διαστάσεων των εργαλείων με τα ίχνη χρήσης, προκειμένου να εξακριβωθεί αν ο ίδιος τύπος εργαλείων με όμως διαφορετικές διαστάσεις χρησιμοποιούνταν σε διάφορες παραγωγικές διαδικασίες. Στο τελευταίο κεφάλαιο επιχειρείται η σύνδεση και η συσχέτιση όλων των δεδομένων. Αρχικά γίνεται σύγκριση της οστέινης εργαλειοτεχνίας του οικισμού της Φτελιάς και του σπηλαίου Σαρακηνού. Για τη σύγκριση αυτή κοινός παρανομαστής θέτεται η Νεότερη Νεολιθική Ια περίοδος, καθώς αποτελεί κοινό τόπο και για τις δύο θέσεις. Μέσα από αυτή τη σύγκριση γίνεται προσπάθεια να αντληθούν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία και κυρίως να εντοπιστούν οι όποιες ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα σε δύο τελείως διαφορετικές θέσεις, τόσο γεωγραφικά (Κυκλάδες- Ηπειρωτική Ελλάδα) όσο και χωροταξικά (οικισμός- σπήλαιο). Ιδιαίτερα σημαντική για την προώθηση της έρευνας κρίνεται η δεύτερη παράμετρος, κυρίως για την εξακρίβωση του τρόπου χρήσης των σπηλαίων. Αν εντοπιστούν κάποιες σημαντικές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτές τις δύο θέσεις, και η μόνη απόκλιση που παρουσιάζουν είναι σε ποσοτικό βαθμό, αν δηλαδή τα δεδομένα δείξουν ότι η εργαλειοτεχνία των σπηλαίων είναι μικρογραφία της εργαλειοτεχνίας ενός οικισμού, ισχυροποιείται με αυτόν τον τρόπο η θεωρία ότι τα σπήλαια χρησιμοποιούνταν εποχικά και για συγκεκριμένες εργασίες. Στη συνέχεια και έχοντας προηγουμένως ενταχθεί οι δύο αυτές θέσεις στο νεολιθικό χάρτη, προχωρούμε στην παρουσίαση των υπόλοιπων ανασκαφικών θέσεων, των οποίων τα οστέινα εργαλεία έχουν μελετηθεί. Δίνονται λοιπόν όλα τα στοιχεία που αφορούν στην οστέινη εργαλειοτεχνία (πρώτη ύλη, τυπολογία, τεχνολογία) και κατόπιν συγκρίνονται μεταξύ τους καθώς και με τα στοιχεία από την έρευνα των δύο εξεταζόμενων θέσεων (οικισμός Φτελιάς- σπήλαιο Σαρακηνού). Επιχειρείται έτσι να παρουσιαστεί μια γενική θεώρηση της οστέινης εργαλειοτεχνίας του ελλαδικού χώρου για να διαπιστωθεί αν υπάρχει κάποια ταυτοποίηση των παραγωγικών εργασιών, των τρόπων και των μέσων με τα οποία έρχονται εις πέρας.