Η μελέτη των κεραμικών τεχνολογικών παραδόσεων στο ΥΜΙ κτηριακό συγκρότημα του Βαθυπέτρου Αρχανών ως μέσο διερεύνησης της κοινωνίας και της οικονομίας της νεοανακτορικής βορειοκεντρικής Κρήτης

Abstract

The LMI building complex of Vathypetro at Archanes in the area of mount Juktas is one of the most important regional centres that were built during the Neopalatial period on Crete, which are referred to with the conventional terms “villa”, “megaron”, “manor house” or “farmhouse”. This dissertation examines the function and role of this important building complex, the dating of its functional phase, as well as aspects of its organisation, in the context of the socio-economic conditions of neopalatial north-central Crete. To achieve the aforementioned goal, a detailed ceramic technological typology was established, with the systematic investigation, through macroscopic and petrographic examination, and recording of the main technological traits of selected small and medium-sized vessels (mainly jugs, jars and cups), that originated from the layers of final use of the North and the South Wing of the complex. Based on the proposed methodological approach, the main ceramic technological traditions in the complex were recorded, which were dated to the end of the YMIb period, while, at the same time, the existence of ceramic workshops of the same period, permanent or temporary (i.e. mobile), in the area of Juktas was indicated, which produced non-culinary pottery of various sizes. The above data, combined with the examination of the use and importance of the vessels, showed that Vathypetro, in its initial and main functional phase, at the end of the YMIb period, in addition to being an industrial, craft, storage, administrative and residential centre, was a meeting point and a centre of transactions, which organized - or allowed to be organized - on its premises special social occasions and gatherings that included secular ceremonial feastings with a significant number of participants. The administration of Vathypetro had the economic ability to manage the goods consumed at these feastings, products, which, in addition, may have been offered as help to the residents during this difficult period of natural disasters. The aforementioned proposed function of the building complex combined with the fact that, in all prehistoric societies, economic power, apart from a religious role, had integrally a political role, would give religious and politico-economic power to the administration of Vathypetro, or to those who controlled the building complex. Based on the archaeological data, it is suggested that after the possible destruction by an earthquake or earthquakes at the end of the initial phase, just before the end of the YMIb period, the complex was briefly reused under emergency conditions that included basic food preparation and perhaps ritual activities, which, however, were not characterized by the splendour and secular character of the earlier ceremonial feastings.

Το ΥΜΙ κτηριακό συγκρότημα του Βαθυπέτρου Αρχανών στην περιοχή του όρους Γιούχτα είναι ένα από τα σημαντικότερα περιφερειακά κέντρα που χτίστηκαν κατά τη Νεοανακτορική περίοδο στην Κρήτη, στα οποία γίνεται αναφορά με τους συμβατικούς όρους «βίλα», «μέγαρο», «έπαυλη» ή «αγροικία». Η παρούσα διατριβή εξετάζει τη λειτουργία και τον ρόλο του σημαντικού αυτού συγκροτήματος, τη χρονολόγηση των λειτουργικών του φάσεων, όπως και πτυχές της οργάνωσής του, στο πλαίσιο των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών της νεοανακτορικής βορειοκεντρικής Κρήτης. Για την πραγματοποίηση του προαναφερθέντος στόχου εδραιώθηκε μία λεπτομερής κεραμική τεχνολογική τυπολογία, με τη συστηματική διερεύνηση, μέσω μακροσκοπικής και πετρογραφικής εξέτασης, και καταγραφή των κυριότερων τεχνολογικών χαρακτηριστικών επιλεγμένων αγγείων μικρού και μέσου μεγέθους (κυρίως προχυτικών αγγείων και κυπέλλων) με προέλευση τα στρώματα της τελικής χρήσης της Βόρειας και της Νότιας Πτέρυγας του συγκροτήματος. Με βάση την προτεινόμενη μεθοδολογική προσέγγιση, τεκμηριώθηκαν οι κύριες κεραμικές τεχνολογικές παραδόσεις στο συγκρότημα, οι οποίες χρονολογήθηκαν στο τέλος της ΥΜΙβ περιόδου, ενώ, παράλληλα, υποδείχθηκε η ύπαρξη κεραμικών εργαστηρίων της ίδιας περιόδου, μόνιμων ή προσωρινών (δηλαδή μετακινούμενων), στην περιοχή του Γιούχτα, τα οποία παρήγαν μη μαγειρική κεραμική διαφόρων μεγεθών. Τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό με την εξέταση της χρήσης και της σημασίας των αγγείων, έδειξαν ότι το Βαθύπετρο, στην αρχική και κύρια λειτουργική φάση του, στο τέλος της ΥΜΙβ περιόδου, εκτός από βιοτεχνικό - εργαστηριακό, αποθηκευτικό, διοικητικό και οικιστικό κέντρο, υπήρξε ένα κέντρο συνάντησης ή συναλλαγών, το οποίο οργάνωνε - ή επέτρεπε να οργανώνονται - στον χώρο του ειδικές κοινωνικές περιστάσεις και συναθροίσεις που περιλάμβαναν συμποσιακά τελετουργικά δρώμενα κοσμικού χαρακτήρα με σημαντικό αριθμό συμμετεχόντων. Η διοίκηση του Βαθυπέτρου είχε την οικονομική δυνατότητα διαχείρισης των αγαθών που καταναλώνονταν στα εν λόγω συμπόσια, προϊόντα τα οποία, δεν αποκλείεται, επιπλέον, να προσφέρονταν ως βοήθεια σε ενοίκους και περιοίκους τη δύσκολη αυτή περίοδο των φυσικών καταστροφών. Το παραπάνω στοιχείο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι σε όλες τις προϊστορικές κοινωνίες η οικονομική εξουσία είχε αναπόσπαστα, εκτός από θρησκευτικό, και πολιτικό ρόλο, θα απέδιδε θρησκευτική και πολιτικο-οικονομική ισχύ στη διοίκηση του Βαθυπέτρου ή σε αυτούς που έλεγχαν το κτηριακό συγκρότημα. Τα δεδομένα δείχνουν, πως μετά την πιθανή καταστροφή από σεισμό ή σεισμούς στο τέλος της αρχικής φάσης, λίγο πριν το τέλος της ΥΜΙβ περιόδου, το συγκρότημα επαναλειτούργησε για σύντομο χρονικό διάστημα σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, που περιλάμβαναν τη βασική προετοιμασία φαγητού και, ενδεχομένως, τελετουργικές δραστηριότητες, οι οποίες, όμως, δεν χαρακτηρίζονταν από την αίγλη και τον κοσμικό χαρακτήρα των προγενέστερων τελετουργικών συμποσίων.