Αναζήτηση προνοσηρών παραγόντων κινδύνου στην εκδήλωση γνωστικών ελλειμμάτων σε ασθενείς με πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο

Abstract

Cognitive functioning is of major importance for the course and prognosis of psychotic disorders and it is commonplace that there is great heterogeneity in the severity and type of cognitive deficits recognized in patients with psychosis. Exploring cognitive deficits that are identified at the core of schizophrenia and are already evident from the first psychotic episode, is crucial for understanding underlying mechanisms that govern their occurrence. In the present research study, the association of premorbid risk factors with cognitive profile of first psychotic episode psychosis patients has been investigated.The selection of the sample was made in the context of the study entitled "Athens FEP study", the first large study of first psychotic episode patients in our country. The study involved 5 psychiatric clinics, situated in Attica, for the period from 2015 to 2020 and the analysis was performed on a sample of patients with first psychotic episode (n = 225), who gave their signed inform consent to participate in the study. Cognitive functions of interest were determined based on 5 main dimensions of WAIS-IV, namely full-scale intelligence, working memory index, processing speed index, verbal comprehension index and perceptual reasoning index. Family history for psychosis (as a genetic premorbid indicator), academic and social premorbid adjustment (as a developmental premorbid indicator), total exposure to environmental risk factors for psychosis (the novel exposome score was used as environmental premorbid risk factor) and duration of untreated psychosis (as a preclinical prognostic indicator) were selected as premorbid risk factors. Finally, non-specific factors such as age, gender and years of education were used as confounders. Statistical package R 4.0.3 was used for the statistical analysis. For each outcome variable a stepwise regression model was fitted, initially using all the predictors and the procedure was run on 10 imputed datasets (by predictive mean matching). The final models were then refitted using both predictive mean matching and bootstrapping method.The results in final regression models show that both non-specific and psychosis-specific risk factors were associated with the shaping of different cognitive functions’ profiles at the first onset of psychosis. Specifically, in relation to Full Scale IQ the percentage of phenotypic variance explained was 18,6% and female sex had a greater contribution (negative correlation) followed by the years of education (positive correlation) and a weaker, negative contribution was found for the duration of untreated psychosis. Regarding Verbal Comprehension Index the percentage of phenotypic variance explained was 23% with a greater contribution found for factors related to family history (positive correlation), years of education (positive correlation), academic (positive correlation) and social (negative correlation) premorbid adjustment and duration of untreated psychosis (negative correlation). Regarding Perceptual Reasoning Index the percentage of phenotypic variance explained was 12,9% and a greater effect was identified for gender (negative correlation for female patients), overall exposure to environmental stressors (positive correlation for cannabis use and low physical abuse) and duration of untreated psychosis (negative correlation). Regarding Working memory Index the percentage of phenotypic variance explained was 15,6% and an association was found for gender (negative correlation for women), years of education (positive correlation) and academic premorbid adjustment (positive correlation). Finally years of education (positive correlation) and age (positive correlation) were associated with Processing Speed index and the percentage of phenotypic variance explained by the final model was 10,9%.In summary, the results of the present study suggest that a significant percentage of the phenotypic variation of cognitive performance in first episode psychosis patients can be explained by non-specific and specific to psychosis premorbid risk factors. Although it cannot be clearly argued that the association of different profiles of risk factors with different profiles of cognitive functions suggests either different neurobiological mechanisms with neurodevelopmental or neurotoxic components or shared, overlapping factors between cognition and psychosis, the contribution of premorbid risk factors to the heterogeneous and multifactorial nature of cognitive functions in first episode psychosis patients is the basis for timely and targeted intervention early in the course of psychotic disorder.

Οι νοητικές λειτουργίες είναι μείζονος σημασίας για την πορεία και την πρόγνωση της ψυχωσικής διαταραχής και αποτελεί κοινό τόπο πως υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στην βαρύτητα και το είδος των νοητικών ελλειμμάτων σε ασθενείς με ψύχωση. Η διερεύνηση των νοητικών ελλειμμάτων, που βρίσκονται στον πυρήνα της σχιζοφρένειας και είναι ήδη εμφανή από το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν την εμφάνισή τους. Στην παρούσα ερευνητική μελέτη πραγματοποιήθηκε διερεύνηση της επιρροής των προνοσηρών παραγόντων κινδύνου στο νοητικό προφίλ των ατόμων με πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο.Η επιλογή του δείγματος πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ευρύτερης μελέτης με τίτλο «Athens FEP study», της πρώτης μεγάλης μελέτης ασθενών πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου στη χώρα μας. Στη μελέτη συμμετείχαν 5 ψυχιατρικές κλινικές της Αττικής για το χρονικό διάστημα από 2015 έως 2020 και η ανάλυση πραγματοποιήθηκε σε δείγμα ασθενών με πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο (n=225), οι οποίοι έδωσαν την ενυπόγραφη συγκατάθεσή τους για συμμετοχή στην έρευνα. Οι επιμέρους νοητικές λειτουργίες που εξετάστηκαν αφορούν στις 5 κύριες διαστάσεις του WAIS-IV και συγκεκριμένα η συνολική νοημοσύνη, η μνήμη εργασίας, η ταχύτητα επεξεργασίας, η λεκτική κατανόηση και ο αντιληπτικός συλλογισμός. Ως προνοσηροί παράγοντες κινδύνου επιλέχθηκαν η κληρονομικότητα (ως γενετικός προνοσηρός δείκτης), η ακαδημαϊκή και κοινωνική προνοσηρή προσαρμογή (ως αναπτυξιακός προνοσηρός δείκτης), η συνολική έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ρίσκου για ψύχωση (χρησιμοποιήθηκε ο καινοφανής δείκτης exposome ως περιβαλλοντικός προνοσηρός δείκτης) και ο χρόνος μη θεραπευόμενης ψύχωσης (ως προκλινικός προνοσηρός δείκτης). Ακόμα, αναζητήθηκαν συσχετίσεις των νοητικών λειτουργιών με μη ειδικούς παράγοντες, όπως η ηλικία, το φύλο και τα έτη εκπαίδευσης που χρησιμοποιήθηκαν ως παράγοντες συνδιακύμανσης. Ως προς τη στατιστική μεθοδολογία και χρησιμοποιώντας το στατιστικό πακέτο R 4.0.3 εφαρμόστηκε μοντέλο βηματικής παλινδρόμησης σε 10 βάσεις δεδομένων πολλαπλής απόδοσης, για την διαχείριση ελλειπουσών τιμών και τη βελτιστοποίηση του πλήθους δεδομένων και της ανάλυσης, με μέθοδο predictive mean matching για κάθε εξαρτημένη μεταβλητή χρησιμοποιώντας όλες τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Τα τελικά μοντέλα που προέκυψαν και αφορούσαν τις μεταβλητές με στατιστική σημαντικότητα επαναπροσαρμόστηκαν με μέθοδο predictive mean matching και μέθοδο δειγματοθέτησης.Τα αποτελέσματα στα τελικά μοντέλα της ανάλυσης ανέδειξαν πως τόσο μη ειδικοί όσο και ειδικοί για την ψύχωση παράγοντες κινδύνου επιδρούν διαμορφώνοντας διαφορετικά προφίλ νοητικών λειτουργιών των ασθενών κατά την πρώτη εμφάνιση ψύχωσης. Συγκεκριμένα, σε σχέση με τον δείκτη Συνολικής Νοημοσύνης, το ποσοστό ερμηνείας της διακύμανσης ήταν 18,6% με μεγαλύτερη συμβολή για το γυναικείο φύλο (αρνητική συσχέτιση) και τα έτη εκπαίδευσης (θετική συσχέτιση) και ασθενέστερη, αρνητική συμβολή για τον χρόνο μη θεραπευόμενης ψύχωσης. Αναφορικά με τον δείκτη Λεκτικής Κατανόησης το ποσοστό ερμηνείας της διακύμανσης ήταν 23% και ανευρέθηκε μεγαλύτερη συμβολή των παραγόντων που αφορούν το οικογενειακό ιστορικό (θετική συσχέτιση), τα έτη εκπαίδευσης (θετική συσχέτιση), την ακαδημαϊκή (θετική συσχέτιση) και κοινωνική (αρνητική συσχέτιση) προνοσηρή προσαρμογή και τον χρόνο μη θεραπευόμενης ψύχωσης (αρνητική συσχέτιση). Σε σχέση με τον δείκτη Αντιληπτικού Συλλογισμού το ποσοστό ερμηνείας της διακύμανσης ήταν 12,9% και μεγαλύτερη επίδραση ανευρέθηκε για το φύλο (αρνητική συσχέτιση για τις γυναίκες ασθενείς), τον συνολικό δείκτη έκθεσης σε περιβαλλοντικούς παράγοντες επιβάρυνσης (θετική συσχέτιση με την χρήση κάνναβης και μειωμένη σωματική κακοποίηση) και τον χρόνο μη θεραπευόμενης ψύχωσης (αρνητική συσχέτιση). Αναφορικά με τον δείκτη Μνήμης Εργασίας, το ποσοστό ερμηνείας της διακύμανσης ήταν 15,6% και μεγαλύτερη επίδραση είχε το φύλο (αρνητική συσχέτιση για γυναίκες) και εν συνεχεία τα έτη εκπαίδευσης (θετική συσχέτιση) και η ακαδημαϊκή προνοσηρή προσαρμογή (θετική συσχέτιση). Τέλος, σε σχέση με τον δείκτη Ταχύτητας Επεξεργασίας το ποσοστό ερμηνείας της διακύμανσης ήταν 10,9% και μεγαλύτερη επίδραση είχαν τα έτη εκπαίδευσης (θετική συσχέτιση) και εν συνεχεία η ηλικία (θετική συσχέτιση).Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας προτείνουν πως ένα σημαντικό ποσοστό της φαινοτυπικής διακύμανσης των νοητικών επιδόσεων σε ασθενείς με πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο μπορεί να εξηγηθεί από μη ειδικούς αλλάκαι ειδικούς προνοσηρούς παράγοντες κινδύνου. Μολονότι δεν μπορεί να υποστηριχθεί σαφώς εάν η συσχέτιση διαφορετικών προφίλ προνοσηρών παραγόντων κινδύνου με διαφορετικά προφίλ νοητικών λειτουργιών υποδεικνύει διαφορετικούς νευροβιολογικούς μηχανισμούς με νευροαναπτυξιακή ή νευροτοξική συνιστώσα ή κοινή αλληλεπικαλυπτόμενη αιτιολογική βάση μεταξύ νοητικών λειτουργιών και ψύχωσης, η συνεισφορά των προνοσηρών παραγόντων κινδύνου στην ετερογενή και πολυπαραγοντική φύση των νοητικών λειτουργιών σε ασθενείς πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου συνιστά την βάση για έγκαιρη και στοχευμένη παρέμβαση νωρίς στην πορεία της ψυχωσικής διαταραχής.