Ιχνηγραφώντας τις κειμενικές διαδρομές στη διαπραγμάτευση κοινωνικών ταυτοτήτων: από τη βιογραφία στο σενάριο και οι παιδαγωγικές τους συνεπαγωγές

Abstract

The academic research interest in the transfer of literary texts to films has long been recorded in the field of Cultural Studies (Literature, Film Studies). More specifically, the study of the initial text and the final product before the latter turns into a different form (a film for instance) constitutes a subject of interest not only in the area of studies dealing with the way a script develops but also in the area of studies of written discourse in general. Studies conducted through the prism of Critical Discourse Analysis have demonstrated the importance of studying each text as an ideological construction. Through the particular representations and viewpoints of the topic projected in a text, each writer makes his/her own suggestion on the network of prevailing attitudes and stances in a given Chronotope. In this context, the present study traces the adaptation process of an autobiographical novel into a screenplay. There is a focus on describing the trajectory formed by the development of the multiple versions of the script and also on the way every textual version rises as a critical product, as a tool for promoting certain representations over other. While various elements may come out as important ones during this process, the interest of this study lies in one of the complex trajectories of changes and recontextualizations that take place: this deals in specific with the way different co-writers prioritize certain representations or Discourses suggested by the initial text in order to emphasize particular social identities of the heroes and at the same time to downplay other identities that could be exploited as well. By means of Critical Discourse Analysis, it is demonstrated how a kind of a palimpsest text that bears the elements the writers attempted to give prominence to is created each time through the promotion of different Discourses and identities –through successive chronotropic laminations. The significance of these data illustrates the need to approach written discourse in general as a dynamic social act which is inevitably associated with its social context. Within the school community, these critical recontextualizations constitute a framework through which every text needs to be studied and, in particular, every text that is produced by means of a dialogic process between learners and literary and non-literary texts.

Το ακαδημαϊκό ερευνητικό ενδιαφέρον για τη μεταφορά των λογοτεχνικών έργων στον κινηματογράφο έχει καταγραφεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια στο πεδίο των Πολιτισμικών Σπουδών (Λογοτεχνία, Κινηματογραφικές Σπουδές). Ειδικότερα, η μελέτη του αρχικού κειμένου και του τελικού προϊόντος πριν αυτό οδηγηθεί σε μια άλλη μορφή (ως κινηματογραφική ταινία, λ.χ.) συνιστά αντικείμενο ενδιαφέροντος όχι μόνο για το χώρο των σπουδών γύρω από το τρόπο διαμόρφωσης του σεναρίου αλλά και στο χώρο των σπουδών για τον γραπτό λόγο γενικότερα. Μελέτες υπό το πρίσμα της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου έχουν καταδείξει τη σημασία μελέτης του κάθε κειμένου ως ιδεολογικής δομής. Μέσα από τις συγκεκριμένες αναπαραστάσεις και οπτικές ενός θέματος που προβάλλει, κάθε συντάκτης/συντάκτρια προτείνει και τη δική του στάση στο πλέγμα των στάσεων και τοποθετήσεων που κυριαρχούν σε έναν συγκεκριμένο Χρονότοπο. Μέσα από το πλαίσιο αυτό, η παρούσα μελέτη παρακολουθεί τη διαδικασία διασκευής ενός αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος σε κινηματογραφικό σενάριο. Η εστίαση είναι στην περιγραφή της διαδρομής διαμόρφωσης των πολλών εκδοχών του και στον τρόπο με τον οποίο η κάθε κειμενική εκδοχή αναδύεται ως ένα κριτικό προϊόν, ως εργαλείο πρόταξης συγκεκριμένων αναπαραστάσεων έναντι άλλων. Αν και ποικίλα στοιχεία μπορούν να αναδειχθούν ως σημαντικά κατά τη διαδικασία αυτή, το ενδιαφέρον επικεντρώνονται σε μια από τις πολυσύνθετες τροχιές αλλαγών και αναπλαισιώσεων που λαμβάνουν χώρα: αυτή αφορά στο πώς οι εκάστοτε συν-συγγραφείς ιεραρχούν κάποιες από τις προτεινόμενες αναπαραστάσεις ή Λόγους του αρχικού κειμένου για να δώσουν έμφαση σε συγκεκριμένες κοινωνικές ταυτότητες των ηρώων, υποβαθμίζοντας κάποιες άλλες που επίσης θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Μέσα από την Κριτική Ανάλυση Λόγου δείχνουμε πώς μέσα από την πρόταξη διαφορετικών Λόγων και ταυτοτήτων - μέσα από αλλεπάλληλες χρονοτοπικές επιστρωματώσεις (chronotopic laminations)-, δημιουργείται κάθε φορά ένα είδος παλίμψηστου κειμένου που κουβαλάει στοιχεία που οι συντάκτες του προσπάθησαν να προτάξουν. Η σημασία αυτών των δεδομένων καταδεικνύει την ανάγκη προσέγγισης του γραπτού λόγου εν γένει ως μιας δυναμικής κοινωνικής πράξης που δεν μπορεί παρά να συσχετίζεται πάντοτε με τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Οι κριτικές αυτές αναπλαισιώσεις συνιστούν ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο πρέπει να μελετηθεί κάθε κείμενο σε σχολικές κοινότητες και ειδικότερα κάθε κείμενο που παράγεται μέσα από το διάλογο των μαθητών/τριών με λογοτεχνικά και μη κείμενα.