Ο κεντρώος πολιτικός χώρος 1950-1961

Abstract

The purpose of this dissertation is to answer questions that arise through the study of the political Centre during the period 1950-1961. In particular, the main research axis is the analysis of the stages of the formation of the political Center as an autonomous political faction and at the same time its establishment as one of the two dominant pillars of the domestic post-war political system, starting from its emersion during the first post-war era until the establishment of the political coalition of the ‘’Enosis Kentrou’’ in 1961. An additional research axis is the analysis of the Center’s main ideological pillars, through the examination of the ideological texts of the political parties, as well as the views of the leading representatives on various fields of policy. In addition, the dissertation is aiming at covering the gap in relation to the study of the other two post-war political factions, as the Center in particular does not have a comprehensive study, regarding the era before 1961. Moreover, this dissertation is based on research, in addition to the available literature, of various sources, such as historical archives, the Official Minutes of the Greek Parliament, as well as newspapers of that period. In the introduction of the dissertation, a brief review of the years 1945-49 takes place, a period in which the political Center was formed through the evolution of the old Venizelist fraction. As it is the case from the study by modern research of other cases, respectively in the Greek case, the political Center was initially formed as a double contrast between the Left and the Right. As a border with the former, it was used the dividing line from the civil strife of that period, while with the latter the historical divisions of the era of ‘’Ethnikos Dichasmos’’, thought the latter in a more latent manner after the constitutional referendum of 1946. At the same time, the emergence of the political Centre was decisively influenced by the experience of the Greek Civil War. In the first chapter, is presented the period 1950-52, when the Center’s political formations have assumed the governance. However, the unity of the political Center, even in those circumstances, is particularly problematic due to the frequent intergovernmental and interparty controversies, a factor that has been reflected in both public discourse and the general ineffectiveness of these governments in implementing long-term political initiatives.In the second chapter, the political Centre is examined from the position of the opposition during the period of the governments by Alexandros Papagos (1952-1955). The dominant image of the political Centre is the continuation of the intense fragmentation and the failure to dispute the Right, especially during the crisis of September-October 1955, and consequently its weakness to be a positive alternative from the wider bourgeois block in order to replace the vacuum left by Papago's death. In the third chapter, is analyzed the political Centre during the period of the governments by Konstantinos Karamanlis, from October 1955 to October 1961 elections, when it was again in opposition. It is pointed out that the problem of the intense fragmentation and discord has created significant problems, until the unification of the Centre’s political parties, under George Papandreou after the formation of the ‘’Enosi Kentrou’’, during the elections of October 1961. Within the framework of three chapters of the dissertation, the failure of the political Center is analyzed, focusing on endogenous causes and especially on its ideological and personal discords as well as the lack of a clear political progressive agenda capable of addressing the multifaceted problems. However, it should be noted, that given the anti-communist domestic and international framework, this aforementioned failure of the political Centre was only relevant and not decisive, despite its contradictions and setbacks. The political Centre constituted the unique alternative within the bourgeois block that could claim progressive ideological pillars and especially the establishment of the political liberalization, the promotion of the economic development in combination with the adoption of pro-popular socio-economic measures and of a more independent foreign policy, within the pro-Western context with the main goal to ameliorate the political and economic status of wider social groups.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής εργασίας είναι να απαντήσει σε ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από την μελέτη του κεντρώου πολιτικού χώρου κατά την περίοδο 1950-1961. Ειδικότερα, βασικός ερευνητικός άξονας αποτελεί η ανάλυση των σταδίων της πορείας συγκρότησης και οριοθέτησης του Κέντρου ως αυτόνομου και διακριτού πολιτικού χώρου και ταυτόχρονα της καθιέρωσής του ως ένας από τους δύο κυρίαρχους πυλώνες του εγχώριου μεταπολεμικού πολιτικού συστήματος και παγίωσής του ως εναλλακτικής προοδευτικής κυβερνητικής πρότασης, με αφετηρία την ανάδυσή του κατά την πρώτη μεταπολεμική εποχή, έως και την ίδρυση της Ένωσης Κέντρου το 1961. Έτερος ερευνητικός άξονας αποτελεί η ανάδειξη των βασικών ιδεολογικών προταγμάτων του Κέντρου μέσα από την εξέταση των κύριων προγραμματικών κειμένων των κομμάτων, των προεκλογικών ομιλιών, καθώς και των τοποθετήσεων των εκπροσώπων τους για διάφορες πτυχές της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής στον Τύπο και στη Βουλή. Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στο να καλύψει το κενό που υπάρχει σχετικά με τον κεντρώο χώρο σε σχέση με τη μελέτη των έτερων εγχώριων μεταπολεμικών πολιτικών παρατάξεων, καθώς όσον αφορά ειδικότερα το Κέντρο δεν υπάρχει κάποια συνολική μελέτη για την εποχή προ της συγκρότησης της Ένωσης Κέντρου. Η παρούσα εργασία βασίζεται σε εκτενή έρευνα, πέρα από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, πρωτογενών πηγών, όπως των ιστορικών αρχείων διαφόρων ηγετικών πολιτικών προσωπικοτήτων, των Επίσημων Πρακτικών των Συνεδριάσεων της Βουλής των Ελλήνων, των εφημερίδων της εποχής και τέλος, της σειράς των δημοσιευμένων εγγράφων του αμερικανικού ΥΠΕΞ για την εξεταζόμενη χρονική περίοδο. Στην εισαγωγή της παρούσας διδακτορικής εργασίας, λαμβάνει χώρα μια σύντομη ανασκόπηση των ετών 1945-49, εποχή κατά την οποία συγκροτήθηκε ένας πολιτικός χώρος του Κέντρου μέσω της μετεξέλιξης της παλαιάς βενιζελικής/βενιζελογενούς παράταξης. Όπως διαπιστώνεται και από τη μελέτη και άλλων περιπτώσεων από τη σύγχρονη έρευνα, αντίστοιχα και στην ελληνική περίπτωση, ο πολιτικός χώρος του Κέντρου αρχικά συγκροτήθηκε ως διπλή αντίθεση ανάμεσα στην Αριστερά και στην Δεξιά. Ως σύνορο με την πρώτη χρησιμοποιήθηκε η διαχωριστική γραμμή από τις εμφύλιες συγκρούσεις εκείνης της περιόδου, ενώ με τη δεύτερη οι ιστορικές διαιρέσεις της εποχής του Εθνικού Διχασμού, οι τελευταίες όμως σε λανθάνουσα μορφή μετά το πολιτειακό δημοψήφισμα του 1946. Ταυτόχρονα, η ανάδυση μιας κεντρώας ταυτότητας σε εκείνα τα χρόνια επηρεάστηκε καθοριστικά από την εμπειρία του Εμφυλίου Πολέμου. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η περίοδος 1950-52, οπότε οι κεντρώοι πολιτικοί σχηματισμοί άσκησαν την εξουσία, μέσω διαφόρων κυβερνητικών συνασπισμών. Ωστόσο, η ενότητα του Κέντρου ακόμη και σε εκείνες τις συνθήκες αποδεικνύεται ιδιαιτέρως προβληματική, λόγω των συχνών ενδοκυβερνητικών και εσωκομματικών αντιπαραθέσεων, παράγοντας που αντικατοπτρίστηκε τόσο στο δημόσιο λόγο όσο και στην εν γένει αναποτελεσματικότητα αυτών των κυβερνήσεων ως προς την υλοποίηση μακροπρόθεσμων προοδευτικών πολιτικών. Στο δεύτερο κεφάλαιο, εξετάζεται ο κεντρώος χώρος από τη θέση της αντιπολίτευσης κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Παπάγου (1952-1955), όπου κυρίαρχη εικόνα παραμένει η συνέχιση της έντονης κεντρώας πολυδιάσπασης, και της αποτυχίας τόσο να αντιμετωπίσει τη Δεξιά, όσο και να αποτελέσει, μέσα στο εκρηκτικό σκηνικό κρίσης του Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 1955, μια εναλλακτική θετική αντιπρόταση εκ του ευρύτερου αστικού χώρου ως προς την αναπλήρωση του κενού εξουσίας που άφησε ο θάνατος του Παπάγου. Στο τρίτο κεφάλαιο, αναλύεται ο κεντρώος χώρος κατά την περίοδο διακυβέρνησης Καραμανλή, από τον Οκτώβριο του 1955 μέχρι και τις εκλογές του Οκτωβρίου του 1961, οπότε βρισκόταν εκ νέου στην αντιπολίτευση, όπου και επισημαίνεται ότι το πρόβλημα της κεντρώας ενδοπαραταξιακής ασυνεννοησίας και διχόνοιας έφθασε πλέον σε κορύφωση, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα, μέχρι την ενοποίησή του υπό τον Παπανδρέου στον ενιαίο σχηματισμό της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές του 1961. Στα τρία ανωτέρω κεφάλαια, καθώς και στα συμπεράσματα της παρούσας διδακτορικής εργασίας, αναλύεται η σχετική αποτυχία του πολιτικού χώρου του Κέντρου στα χρόνια αυτά, με εστίαση στα ενδογενή αίτια και ιδίως στην ενδοπαραταξιακή ιδεολογική διχόνοια, στην προσωποποίηση των διαφορών, στην απουσία αδιαμφισβήτητης ηγεσίας, καθώς και στην έλλειψη μιας σαφούς πολιτικής θεματολογίας ικανής να αντιμετωπίσει τα πολυεπίπεδα προβλήματα της εποχής. Απαραίτητη επισήμανση, όμως, ότι η αυτή η αποτυχία ήταν μόνο σχετική και όχι καθοριστική, διότι, υπό το δεδομένο αντικομμουνιστικό εγχώριο και διεθνές θεσμικό πλαίσιο, εντούτοις το Κέντρο, παρά τις όποιες αντιφάσεις και οπισθοδρομήσεις του, διέθετε την ουσιαστική δυνατότητα ανάδειξης εκ του αστικού χώρου των ιδιαίτερων προοδευτικών ιδεολογικών προταγμάτων του ως προς την περαιτέρω πολιτική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας σε συνδυασμό με την υιοθέτηση φιλολαϊκών κοινωνικοοικονομικών μέτρων και τέλος την προβολή μιας πιο ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής εντός του φιλοδυτικού πλαισίου με κύριο γνώμονα την βελτίωση της πολιτικής και οικονομικής κατάστασης ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων.