Η νομισματοκοπία της Πλωτινοπόλεως και της Τοπείρου: συμβολή στην ιστορία της ρωμαϊκής επαρχίας της Θράκης

Abstract

The numismatic production of two Trajanic foundations in the Aegean Thrace, Plotinopolis on the western bank of the River Hebros, and Topeiros on the western bank of the River Nestos, and the circulation of imperial and provincial coins found in this area, constitute the core of this dissertation. In terms of structure, it is organized in two major parts, with the first one (A) being a synthesis of the numismatic data and the second (B) comprising the catalogues of issues, illustrations and tables, and museums and private collections. In the first part, a methodological approach and a brief introduction about Thrace in ancient times, focused mainly on the Roman period are preceded. Subsequently, the same arrangement has been followed for the numismatic analysis of both mints, with the exception of the chapter of the pseudo-autonomous issues, as the city of Topeiros never struck such type of coins. Thus, through the study of the iconography of the obverse and the reverse, the metrology - with comparative data from the other cities of the province - and the geographical dispersal, my main goal was to draw conclusions on matters of worship, to form the metrological map of Plotinopolis and Topeiros as well as of the rest cities of the province, to detect and understand the organization and operation of the mints, and finally to detect and understand networks (iconographic, religious etc.) that evolve. Plotinopolis, the city that named after Trajan's wife, Pompeia Plotina, struck from the mid-2nd century A.D. until the time of Elagabalus bronze coins, with or without the imperial portrait, in four and five denominations. The legatus’ name on the reverse allows us to date them in the incumbency of each legatus – i.e. three years - with the exception of Caracalla’s and Elagabalus’ issues, for the dating of which stylistic criteria were used. The Thracian name of Topeiros is a geographical designation that refers to a passage, just like the area where the city is located today, at the meeting point of the Via Egnatia with the River Nestos. Topeiros issued coins from the time of Antoninus Pius until the co-reign of Caracalla and Geta. The peculiarity of its issues lies, on the one hand in the iconography with the depiction of Hercules sitting on a rock alone or with the local Nymph Thronia, and on the other hand in the presence of countermarks and pseudo-countermarks in the majority of its coins. Finally, for the holistic and at the same time diachronic monitoring of the changes that the region of Aegean Thrace underwent, all the imperial and provincial coins, which date between the 1st and 3rd c. A.D., were collected. This is a relatively short chapter, with mainly statistical data concerning the geographical distribution and conclusions regarding their presence in space/time. In the last chapter in addition to the synthesis of various aspects of Plotinopolis’ and Topeiros’ history based on numismatic and archaeological data, an attempt is made to synthesize the history of the Roman province of Thrace.

Η μελέτη της νομισματοκοπίας δύο ιδρύσεων εποχής Τραϊανού στην Αιγαιακή Θράκη, της Πλωτινοπόλεως στη δυτική όχθη του ποταμού Έβρου, και της Τοπείρου,, στη δυτική όχθη του Νέστου, αλλά και η κυκλοφορία των αυτοκρατορικών και επαρχιακών νομισμάτων που βρέθηκαν στο τμήμα εκείνο της επαρχίας της Θράκης που σήμερα ανήκει στην ελληνική επικράτεια αποτελούν τον πυρήνα της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Σε ό,τι αφορά τη δομή έχει οργανωθεί σε δύο κύρια μέρη, με το πρώτο (Α) να αποτελεί μια σύνθεση των νομισματικών δεδομένων και το δεύτερο (Β) να περιλαμβάνει τους καταλόγους των νομισμάτων, πίνακες καθώς και καταλόγους μουσείων, συλλογών κλπ. Στο πρώτο μέρος, των τριών κύριων ενοτήτων, όπου αναλύεται το νομισματικό υλικό, προηγείται το κεφάλαιο που αφορά στη μεθοδολογική προσέγγιση του υλικού και μια ιστορική εισαγωγή για τη Θράκη με έμφαση στους ρωμαϊκούς χρόνους. Στη συνέχεια, σε ξεχωριστές ενότητες με όμοια διάρθρωση αναλύεται το νομισματικό υλικό των δύο πόλεων, με εξαίρεση το κεφάλαιο των ψευδοαυτόνομων εκδόσεων καθώς η Τόπειρος δεν εξέδωσε νομίσματα άνευ αυτοκρατορικού πορτραίτου. Μέσω της μελέτης της εικονογραφίας, της εμπρόσθιας και της οπίσθιας όψης των νομισμάτων, της μετρολογίας -με συγκριτικά στοιχεία από τις υπόλοιπες πόλεις της επαρχίας- και της γεωγραφικής διασποράς, στόχος ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων σε θέματα λατρείας, η διαμόρφωση του μετρολογικού χάρτη των δύο πόλεων και των υπολοίπων της επαρχίας, η ανίχνευση και η κατανόηση της οργάνωσης και της λειτουργίας των νομισματοκοπείων, καθώς επίσης η ανίχνευση και η κατανόηση των διαφόρων δικτύων (εικονογραφικών, εργαστηριακών κλπ.). Η Πλωτινόπολη, η πόλη που έλαβε το όνομά της από τη σύζυγο του Τραϊανού, Πομπηία Πλωτίνα, εξέδωσε από τα μέσα περίπου του 2ου αι. μ.Χ. έως την εποχή του Ηλιογαβάλου χάλκινα νομίσματα με ή δίχως αυτοκρατορικό πορτραίτο, σε τέσσερις αρχικά και αργότερα σε πέντε υποδιαιρέσεις. Η αναφορά του ονόματος του διοικητή της Θράκης στην οπίσθια όψη επιτρέπει τη χρονολόγησή τους στο εύρος της θητείας του καθενός -ήτοι τα τρία χρόνια- με εξαίρεση τις εκδόσεις του Καρακάλλα και του Ηλιογαβάλου, για τη χρονολόγηση των οποίων επιστρατεύτηκαν τεχνοτροπικά κριτήρια. Το θρακικής προέλευσης όνομα της Τοπείρου αποτελεί γεωγραφικό προσδιορισμό που παραπέμπει σε πέρασμα/διάβαση, όπως ακριβώς η περιοχή όπου χωροθετείται σήμερα η πόλη, στο σημείο συνάντησης της Εγνατίας οδού με τον ποταμό Νέστο. Εξέδωσε νομίσματα μόνο με αυτοκρατορικό πορτραίτο από την εποχή του Αντωνίνου του Ευσεβούς έως και την εποχή της συμβασιλείας των Καρακάλλα και Γέτα. Η ιδιαιτερότητα των εκδόσεών της έγκειται, αφενός στην εικονογραφία με το μοτίβο του καθιστού σε βράχο Ηρακλή και αφετέρου στην παρουσία υστεροσήμων και ψευδο-υστεροσήμων στην πλειονότητα των εκδόσεών της. Τέλος, για την ολιστική και συνάμα διαχρονική παρακολούθηση των μεταβολών που υπέστη η περιοχή της Αιγαιακής Θράκης συγκεντρώθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά και επαρχιακά νομίσματα, τα οποία χρονολογούνται μεταξύ του 1ου και 3ου αι. μ.Χ. Πρόκειται για μια σχετικά σύντομη ενότητα, με στατιστικά κυρίως στοιχεία, που αφορούν στη γεωγραφική κατανομή και την εξαγωγή συμπερασμάτων για την παρουσία τους χωρο-χρονικά. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα, στα οποία εκτός από τη σύνθεση πτυχών της ιστορίας των δύο πόλεων με βάση τα νομισματικά και αρχαιολογικά δεδομένα, γίνεται προσπάθεια σύνθεσης της ιστορίας της ρωμαϊκής επαρχίας της Θράκης.