Θεοτόκος και οικοφεμινισμός

Abstract

The dissertation "Theotokos and Ecofeminism" approaches the western, Christian, eco-feminist theology (an ecological theology from a feminist point of view that understands as interconnected the issues of the environmental crisis and the social inequalities caused by sexism) from an Orthodox perspective, focusing on the participation of the Theotokos in the Divine economy for the salvation of the world. It attempts to construct an Orthodox Christian theological proposition, useful for dialogue with representatives of western Ecofeminism who appreciate the importance of the Theotokos in the broader "theology of liberation."In its introduction, the dissertation describes the characteristics and the development of western feminist, ecological and eco-feminist theory and theology. Then, it outlines the Orthodox theological positions, in dialogue with different positions. After the introduction, the topic of the dissertation is developed in three chapters, corresponding to the three main chapters of Dogmatics (Creation - Separation from God - Redemption). The first chapter, entitled "Creation and the New Eve", starts with a presention of the western eco-feminist and the Orthodox positions on the creation, the Creator and the destination of humankind. Then it focuses on the personality of the Virgin Mary as the “New Eve'' according to patristic theology. The "New Eve '' achieves the spiritual re-creation of the world, bringing universal salvation through the birth of Christ in the cave of Bethlehem, in the manger of animals. The second chapter is entitled "Separation from God and Return to Him through the 'Land of Egypt'". It starts with a presention of the western eco-feminist and Orthodox positions on the separation of people from God through the original sin and the sins after the fall. Then it focuses on Herod (a paradigm of this separation), and his persecution against the Theotokos, leading to her flight to the "Land of Egypt". Finally, it emphasizes the return of Theotokos and Christ to Judea, as a return from the "Land of Sin" to the “Promised Land ”. The third chapter is entitled "Redemption and the Theotokos". It starts with a presention of the western eco-feminist (secular) and Orthodox (Christocentic) positions on the concept of "Redemption". Then it focuses on the person of the Theotokos and her role in the redemption plan of God. A reference is made to the presence of the Theotokos at the wedding of Cana (where the mystery of the Divine Eucharist is typologically revealed) and to the presence of the Theotokos in Golgotha where Christ was sacrificed on the Cross. At the end of the dissertation, a recapitulation of its main positions is made. It is stated that the theological significance of the Theotokos will be sufficiently understood by Western eco-feminist theology, only if the Orthodox theological positions on the differences between the uncreated world and God and the distinction between Divine essence and Divine energies become understood and appreciated. This assessment is also a proposal for the writing of a more specific academic research that will further promote the dialogue between Western eco-feminist and Orthodox theology.

Η διατριβή “Θεοτόκος και Οικοφεμινισμός”, προσεγγίζει την δυτική, χριστιανική, οικοφεμινιστική θεολογία (μία οικολογική θεολογία από φεμινιστική άποψη που αντιλαμβάνεται ως αλληλένδετα τα θέματα της περιβαλλοντικής κρίσης και των κοινωνικών ανισοτήτων σεξιστικού χαρακτηρα), μέσα από την Ορθόδοξη θεολογική κατανόηση της ζωής και της συμμετοχής της Θεοτόκου στο έργο της Θείας οικονομίας για τη σωτηρία του κόσμου. Κατά τον τρόπο αυτό επιχειρεί τη συγκρότηση μίας Ορθόδοξης χριστιανικής θεολογικής πρότασης, χρήσιμης για το διάλογο με εκπροσώπους του δυτικού οκοφεμινισμού που εκτιμούν τη σημασία της Θεοτόκου στην ευρύτερη “θεολογία της απελευθέρωσης”. Η διατριβή, περιγράφει στην εισαγωγή τα χαρακτηριστικά και την ιστορική εξέλιξη και ανάπτυξη της δυτικής φεμινιστικής, οικολογικής και οικοφεμινιστικής (ως σύνθεσης των δύο προαναφερθέντων) θεωρίας και θεολογίας και στη συνέχεια σκιαγραφεί τις Ορθόδοξες θεολογικές θέσεις με πνεύμα δημιουργικού διαλόγου και ακαδημαϊκής ειλικρίνειας και όχι “πολεμικής θεολογίας”. Μετά την εισαγωγή, το θέμα της διατριβής αναπτύσσεται σε τρία κεφάλαια, που αντιστοιχούν στα τρία βασικά κεφάλαια της Δογματικής (Δημιουργία - Απομάκρυνση από τον Θεό - Απολύτρωση). Το πρώτο κεφάλαιο που επιγράφεται “Δημιουργία και νέα Εύα”, αφού παρουσιάσει τις δυτικές οικοφεμινιστικές (γεωκεντρικές) και τις Ορθόδοξες (Θεοκεντρικές) θέσεις σχετικά με τη δημιουργία, τον Δημιουργό και τον προορισμό του ανθρώπου, εν συνεχεία επικεντρώνεται στο πρόσωπο της Θεοτόκου ως “νέας Εύας” κατά την πατερική διδασκαλία. Η “νέα Εύα” επιτυγχάνει την αρχή της πνευματικής αναδημιουργίας του κόσμου, γινόμενη “συναίτιος της σωτηρίας” διά της γέννησης του Χριστού στο σπήλαιο της Βηθλεέμ, στη φάτνη των ζώων. Το δεύτερο κεφάλαιο που επιγράφεται “Απομάκρυνση από τον Θεό και επιστροφή δια ‘Γης Αιγύπτου’ “, αφού παρουσιάσει τις δυτικές οικοφεμινιστικές και Ορθόδοξες θέσεις σχετικά με την απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό μέσω του προπατορικού (το οποίο δεν δέχεται η δυτική οικοφεμινιστική θεολογία) και του μεταπατορικού αμαρτήματος εν συνεχεία επικεντρώνεται στον Ηρώδη ως εκφραστή της απομάκρυνσης αυτής, στον διωγμό που υπέστη η Θεοτόκος, στη φυγή της στην “Γη Αιγύπτου” και την επιστροφή της με τον Χριστό στην Ιουδαία, ως επιστροφή από την “Γη της Αμαρτίας” στην “Γη της Επαγγελίας”. Το τρίτο κεφάλαιο επιγράφεται “Απολύτρωση και Θεοτόκος Γυνή” και αφού παρουσιάσει τις δυτικές οικοφεμινιστικές (εγκοσμιοκρατικές) και Ορθόδοξες (Χριστοκεντρικές) θέσεις σχετικά με τη έννοια της “Απολύτρωσης”, εν συνεχεία επικεντρώνεται στο πρόσωπο της Θεοτόκου και στο ρόλο που επιτελεί στο απολυτρωτικό σχέδιο του Θεού. Γίνεται αναφορά στην παρουσία της Θεοτόκου στον γάμο της Κανά (όπου φανερώνεται ως τύπος το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας) και στην παρουσία της Θεοτόκου στον Γολγοθά κατά την σταυρική θυσία του Χριστού. Στον επίλογο της διατριβής γίνεται μία ανακεφαλαίωση των βασικών της θέσεων και εκτιμάται ότι η θεολογική σημασία της Θεοτόκου θα κατανοηθεί επαρκώς από τη δυτική οικοφεμινιστική θεολογία, μόνο εάν γίνουν κατανοητές οι Ορθόδοξες θεολογικές θέσεις αναφορικά με τις διαφορές μεταξύ του Άκτιστου Θεού και του κτιστού κόσμου και της διάκρισης μεταξύ Θείας ουσίας και Θείων ενεργειών. Η εκτίμηση αυτή είναι και μία πρόταση για την συγγραφή μίας πιο ειδικής ακαδημαϊκής έρευνας που θα προωθήσει περαιτέρω το διάλογο της δυτικής οικοφεμινιστικής και της Ορθόδοξης θεολογίας.