Η χειρόγραφη παράδοση των έργων του αββά Δωροθέου Γάζης

Abstract

The aim of this paper is to study the entire handwritten tradition of the surviving works of Abba Dorotheos Gaza, in order to make possible a critical edition of his works, according to the new scientific criteria and data. After all, the publishers of his works in the series Sources Chrétiennes (vol. 92) had realized the need for a thorough study of the manuscript tradition. We first identified all the manuscripts that save all or part of his work through the database http://pinakes.irht.cnrs.fr. Then we verified the information given to us by the aforementioned database and even completed the list of manuscripts with additional manuscripts which we found to have Works by Abba Dorotheos. The manuscripts were then divided into two categories: a) those that save a complete corpus of Works and b) those that save a part of his Works. In fact, as all the works are quite extensive (17 Teachings, 16 Letters and a Few Verbs-Opinions) we chose three Teachings to read in the manuscripts that contain a complete corpus. These Teachings are 3rd, 8th and 15th. After a thorough study, a critical memorandum was prepared for the needs of the work, which gave special emphasis to the divisive and connecting errors presented by the manuscripts. The entire manuscript tradition (244 manuscripts) was checked and studied. There are three families of manuscripts, which we named 1, 2 and 3. Of the three manuscript families, the 3rd has signs of antiquity compared to the other two. The first is the studite, as it has its beginning in the Monastery of Stoudiou, and saves in most of its manuscripts the Preface for the two Dorotheos and the two Barsanoufians. Finally, the 2nd family is the transition from the 3rd to the 1st family. With this in mind, we distinguished three families of manuscripts and the corresponding groups within them, and the stemma of the manuscripts was compiled. Therefore, according to what we concluded during our research, in an upcoming critical edition of Abba Dorotheos' Works, the 3rd family should be the basis and be supplemented by the other two. Two anecdotal works attributed to Abba Dorotheos were also found. We believe that after this research, all the dark spots in the handwritten tradition of the works of Abba Dorotheos were clarified for the first time and the corresponding catalogs of the manuscripts were also completed and corrected. Finally, two manuscripts were found which give a text to Abba Dorotheos, but after a study it was found that it is a Catechism of St. Symeon of the New Theologian. In fact, one of them dates back to the 11th century. and so it seems that it is one of the first copies of works of St. Symeon.

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει τη μελέτη σύνολης της χειρόγραφης παράδοσης των διασωθέντων Έργων του αββά Δωροθέου Γάζης, ούτως ώστε να καταστεί εφικτή μία κριτική έκδοση των Έργων του, σύμφωνα με τα νέα επιστημονικά κριτήρια και δεδομένα. Άλλωστε και οι εκδότες των Έργων του στη σειρά Sources Chrétiennes (τόμ. 92) είχαν συνειδητοποιήσει την ανάγκη για ενδελεχή μελέτη της χειρόγραφης παράδοσης. Αρχικά εντοπίσαμε όλα τα χειρόγραφα που διασώζουν το σύνολο ή μέρος των Έργων του, μέσα από τη βάση δεδομένων http://pinakes.irht.cnrs.fr. Στη συνέχεια επαληθεύσαμε τις πληροφορίες που μας έδινε η προαναφερθείσα βάση δεδομένων και μάλιστα συμπληρώσαμε τον κατάλογο των χειρογράφων και με επιπλέον χειρόγραφα τα οποία διαπιστώσαμε ότι έχουν Έργα του αββά Δωροθέου. Κατόπιν τα χειρόγραφα διαχωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: α) σε αυτά που διασώζουν ένα πλήρες corpus των Έργων και β) σε αυτά που διασώζουν ένα μέρος των Έργων του. Καθώς μάλιστα το σύνολο των Έργων είναι αρκετά εκτεταμένο (17 Διδασκαλίες, 16 Επιστολές και λίγα Ρήματα¬-Γνωμικά) επιλέξαμε τρεις Διδασκαλίες για να διαβάσουμε στα χειρόγραφα που περιέχουν ένα πλήρες corpus. Οι Διδασκαλίες αυτές είναι η 3η, η 8η και η 15η. Μετά από την ενδελεχή μελέτη τους καταρτίστηκε ένα κριτικό υπόμνημα για τις ανάγκες της εργασίας, όπου δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στα διαχωριστικά και συνδετικά λάθη που παρουσίαζαν τα χειρόγραφα. Ελέγχθηκε και μελετήθηκε όλη η χειρόγραφη παράδοση (244 χειρόγραφα). Διακρίνονται τρεις οικογένειες χειρογράφων, τις οποίες ονομάσαμε 1, 2 και 3. Από τις τρεις οικογένειες χειρογράφων η 3η έχει σημάδια αρχαιότητας έναντι των άλλων δύο. Η 1η είναι η στουδιτική, καθώς έχει την αρχή της στη Μονή Στουδίου, και διασώζει στην πλειονότητα των χειρογράφων της τον Πρόλογο για τους δύο Δωροθέους και τους δύο Βαρσανουφίους. Τέλος η 2η οικογένεια είναι η μεταβατική από την 3η στην 1η οικογένεια. Με αυτό το γνώμονα διακρίναμε τρεις οικογένειες χειρογράφων και τις ανάλογες ομάδες εντός αυτών και καταρτίστηκε το στέμμα των χειρογράφων. Σύμφωνα λοιπόν με όσα συμπεράναμε στη διάρκεια της έρευνάς μας, σε μια επικείμενη κριτική έκδοση των Έργων του αββά Δωροθέου θα πρέπει να αποτελεί τη βάση η 3η οικογένεια και να συμπληρώνεται από τις άλλες δύο. Ακόμη εντοπίστηκαν και δύο ανέκδοτα έργα που αποδίδονται στον αββά Δωρόθεο. Πιστεύουμε πως έπειτα από την έρευνα αυτή ξεκαθαρίστηκαν για πρώτη φορά όλα τα σκοτεινά σημεία στη χειρόγραφη παράδοση των Έργων του αββά Δωροθέου και επίσης συμπληρώθηκαν και διορθώθηκαν οι ανάλογοι κατάλογοι των χειρογράφων. Τέλος, εντοπίστηκαν δύο χειρόγραφα τα οποία αποδίδουν ένα κείμενο στον αββά Δωρόθεο, αλλά έπειτα από μελέτη διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για Κατήχηση του αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. Το ένα εξ αυτών μάλιστα χρονολογείται τον 11ο αι. και έτσι φαίνεται ότι είναι από τα πρώτα αντίγραφα Έργων του αγ. Συμεών.

Le but de cet article est d'étudier toute la tradition manuscrite des œuvres survivantes d'Abba Dorotheos de Gaza, afin de rendre possible une édition critique de ses œuvres, selon les nouveaux critères et données scientifiques. Après tout, les éditeurs de ses œuvres dans la série Sources Chrétiennes (vol. 92) avaient compris la nécessité d'une étude approfondie de la tradition manuscrite. Nous avons d'abord identifié tous les manuscrits qui sauvegardent tout ou partie de son travail grâce à la base de données http://pinakes.irht.cnrs.fr. Ensuite, nous avons vérifié les informations qui nous ont été fournies par la base de données susmentionnée et même complété la liste des manuscrits avec des manuscrits supplémentaires dont nous avons trouvé des œuvres d'Abba Dorotheos. Les manuscrits ont ensuite été divisés en deux catégories: a) ceux qui sauvegardent un corpus complet d'oeuvres et b) ceux qui sauvegardent une partie de ses oeuvres. En fait, comme tous les ouvrages sont assez volumineux (17 instructions, 16 lettres et quelques verbes-opinions), nous avons choisi trois instructions à lire dans les manuscrits qui contiennent un corpus complet. Ces instructions sont les 3ème, 8ème et 15ème. Après une étude approfondie, un mémorandum critique a été préparé pour les besoins du travail, qui a mis l'accent sur les erreurs de division et de connexion présentées par les manuscrits. L'ensemble de la tradition manuscrite (244 manuscrits) a été vérifiée et étudiée. Il existe trois familles de manuscrits, que nous avons nommées 1, 2 et 3. Des trois familles de manuscrits, la 3ème présente des signes d'antiquité par rapport aux deux autres. Le premier est le studite, car il a ses débuts au Monastère de Stoudiou, et enregistre dans la plupart de ses manuscrits la Préface des deux Dorothéos et des deux Barsanoufiens. Enfin, la 2ème famille est la transition de la 3ème à la 1ère famille. Dans cet esprit, nous avons distingué trois familles de manuscrits et les groupes correspondants en leur sein, et le stemma des manuscrits a été compilé. Par conséquent, d'après ce que nous avons conclu au cours de notre recherche, dans une prochaine édition critique des Œuvres d'Abba Dorotheos, la 3ème famille devrait être la base et être complétée par les deux autres. Deux œuvres anecdotiques attribuées à Abba Dorotheos ont également été retrouvées. Nous pensons qu'après cette recherche, toutes les taches sombres de la tradition manuscrite des œuvres d'Abba Dorotheos ont été clarifiées pour la première fois et les catalogues correspondants des manuscrits ont également été complétés et corrigés. Enfin, deux manuscrits ont été trouvés qui donnent un texte à Abba Dorotheos, mais après une étude, il a été constaté qu'il s'agit d'un Catéchisme de Saint-Syméon du Nouveau Théologien. En fait, l'un d'eux remonte au 11ème siècle. et il semble donc que ce soit l'un des premiers exemplaires des œuvres de Saint-Syméon.