Στάσεις και μορφές αρχοντικής εξουσίας στη βενετική Ζάκυνθο: η οικογένεια Μακρή και τα Ορλωφικά

Abstract

The second half of the 18th century, was a period of visible social transformations for the Ionian islands under Venetian rule, which at the same time was accompanied by an upgrowth towards the Venetian possessions due to interference from the Venetian Metropolis. In addition, due to various reformative attempts from the middle of the century onwards, tension in the Ionian Sea was rising under the constant presence of the Ruling Venice. That was visible in the judicial system with the prosecution of various important and high ranking local noblemen (cittadini), who were accused under charges of using arbitrary power (autorità privata), suffered inquisitional practices and were punished as examples towards social order. These developments happened at the same time of some “expansion” attempts by Russia in the Mediterranean and the outbreak of the first Russo-Ottoman war (1768-1774), with Russian agents meeting some very strong allies in the eyes of the Ionian noblemen. There was actually some pro-Russian tendency in the hears of the Ionian-Venetian subject, which was obvious due to the intervention of a vast amount of them during the Orlov Revolt (1770), despite the strict venetian restraints on the involvement of the subjects on the matter.This current project, takes place geographically on the island of Zante and focuses on shedding light on various activities of Count Ioannis Makris, probably the most prominent nobleman of the island during the mid 18th century, and leader of a party of regal families, who had total power and controlled every aspect of the local public life. His presence radiated respect and fear on others, and the control he had on his command has turned him into a true and autonomous aspect of power on the island, and in many cases, it allowed him to substitute even for the local Venetian governor. After all, there was a vast network of dependent people (dipendenti) forming around him coming from all levels of the social structure. This exact unchecked power he held, and the huge influence he exerted on the crowds, brought him in the sights of the Venetian oligarchy and had him facing imprisonment.Makris, comes out as one of the most prominent negotiators of the Russian agents, that acted during the early days of the Russo-Ottoman war on the south Balkan areas, and the mastermind behind the mass migration of Zacynthians to the Peloponnese, when the Orlov Revolt started. Adopting the theories that the examining of the elites could be the key of understanding historic changes, for the exact reason that they seem to resist on socioeconomic shifts, but at the same time while they could be seen as factors of social progress, Makris' case could be a case study that on one hand this connects the Ionian with larger geopolitical developments, but on the other, it seals the relationships of the dominants and their subjects in the Venetian Stato da Mar, during the emergence of the Russians in the Mediterranean.

Το β΄ μισό του 18ου αιώνα υπήρξε για τα υπό βενετική κυριαρχία Ιόνια νησιά μια περίοδος ορατών κοινωνικών μετασχηματισμών που παράλληλα συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη προς τις νησιωτικές κτήσεις μιας πιο παρεμβατικής πολιτικής, εκπορευόμενης από τη βενετική μητρόπολη. Πέραν διαφόρων μεταρρυθμιστικών προσπαθειών από τα μέσα του αιώνα, η ένταση της παρουσίας της Κυριάρχου στο Ιόνιο πιστοποιείται και στο δικαστικό πεδίο με τη δίωξη διαφόρων σημαινόντων αρχόντων, οι οποίοι αντιμετώπισαν κατηγορίες αυθαίρετης εξουσίας (autorità privata), υπέστησαν ανακριτικές διαδικασίες και τιμωρήθηκαν ως δυνητικές απειλές για την κοινωνική ευταξία. Αυτές οι εξελίξεις συνέπεσαν με τις προσπάθειες «καθόδου» της Ρωσίας στη Μεσόγειο και το ξέσπασμα του α΄ ρωσο-οθωμανικού πολέμου (1768-1774), με τους Ρώσους πράκτορες να βλέπουν στα πρόσωπα ορισμένων εκ των εξεχόντων ιόνιων αρχόντων δυνητικούς συμμάχους. Πράγματι, στις τάξεις των ιόνιων βενετών υπηκόων αναπτύχθηκε μια «φιλορωσική» τάση, άμεσα ορατή με την εμπλοκή πολυάριθμων εξ αυτών στην εξέγερση των «Ορλωφικών» (1770), παρά τις ρητές βενετικές απαγορεύσεις περί μη ανάμειξης των υπηκόων στις επιχειρήσεις. Η παρούσα εργασία οριοθετείται γεωγραφικά στο νησί της Ζακύνθου και επικεντρώνεται στην ανάδειξη πτυχών της δραστηριότητας του κόντε Ιωάννη Μακρή, επιφανέστερου ίσως άρχοντα του νησιού από τα μέσα του 18ου αιώνα και επικεφαλής ενός συνασπισμού αρχοντικών οικογενειών, που μονοπωλούσε την τοπική εξουσία και ήλεγχε κάθε τομέα της δημόσιας ζωής. Το πρόσωπό του εξέπεμπε σεβασμό και φόβο και η ισχύς που διέθετε τον καθιστούσε στην πράξη αυτόνομο πόλο εξουσίας στο νησί και, σε πολλές περιπτώσεις, του επέτρεπε να υποκαθιστά ακόμα και τον τοπικό βενετό προνοητή. Εξάλλου, γύρω του συσπειρωνόταν ένα ευρύτατο δίκτυο εξαρτώμενων (dipendenti), προερχόμενων από όλο το κοινωνικό φάσμα. Ακριβώς η ανεξέλεγκτη τοπική του εξουσία και η μεγάλη επιρροή που ασκούσε στο πλήθος τον έφεραν στο στόχαστρο της ολοένα και πιο φοβικής βενετικής ολιγαρχίας και αντιμέτωπο με την ποινή της φυλάκισης. Ο Μακρής εμφανίζεται ως ένας εκ των βασικότερων συνομιλητών των Ρώσων πρακτόρων, που τις παραμονές του α΄ ρωσο-οθωμανικού πολέμου δρούσαν στη νότια Βαλκανική και φαίνεται πως αποτέλεσε τον ιθύνοντα νου της μαζικής μετάβασης πολυάριθμων Ζακυνθινών στην Πελοπόννησο, όταν ξέσπασε η εξέγερση των «Ορλωφικών». Υιοθετώντας την άποψη ότι η μελέτη των ελίτ μπορεί να αποδειχτεί κλειδί για την κατανόηση των ιστορικών αλλαγών, ακριβώς γιατί αυτές έχουν την τάση να αντιστέκονται στις οικονομικοκοινωνικές μεταβολές, ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να αποδειχθούν φορείς κοινωνικής εξέλιξης, η περίπτωση του Μακρή είναι δυνατό να αποτελέσει ένα παράδειγμα μελέτης (case study) που, αφενός συνδέει το βενετικό Ιόνιο με ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, και, αφετέρου αποτυπώνει τις σχέσεις κυριάρχων και κυριαρχούμενων στο βενετικό Stato da Mar, τη στιγμή της εμφάνισης του ρωσικού παράγοντα στη Μεσόγειο.