Διερεύνηση των προοπτικών οικονομικής μεγέθυνσης των χωρών της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης μέσω της ανάλυσης του τρόπου σχηματισμού και συσσώρευσης του κεφαλαίου

Abstract

1989 is a landmark year for the global economy, because it is the year when the former socialist European countries started a long – term effort to move to the capitalist mode of production, in line with modern western capitalism. This development has been the result of the collapse of the central planning process and the necessary structural changes at the economic, political and social level, which these countries have chosen to promote in their new course towards the emergence of the free market economy as the new dominant social and economic formation. This whole process of transition to the productive relations of the market economy was something complex and unprecedented in history. Nevertheless, the new phenomenon also proves that historical reality creates its own original problems, not necessarily following predetermined rules and plans. For that reason, using the appropriate methodological tools and taking into account the influences of the international economic environment, this PhD dissertation will examine the structure, form and content of this process of transition and try to highlight the dynamic character of the changes in the geographical area of Central and South – Eastern Europe. For the purposes of the dissertation, it is useful to specify that the area under consideration should include, as a whole, twelve countries, in particular the four Central European countries (Hungary, Poland, Slovakia, Czech Republic) and eight from South – Eastern Europe (Albania, Bosnia – Herzegovina, Bulgaria, Croatia, FYROM, Romania, Serbia, Slovenia). We considered it beneficial, the dissertation to be composed of three chapters. In the first chapter, we try to interpret the transition from central planning to the free market economy and to determine what exactly the “transition” is. We present and analyze the basic steps in the evolution of the whole transition process as well as the reform programs that have been implemented during the transition process. Then, on the basis of the current theoretical debate, we elaborate on the two basic approaches to the transition progress, namely the approach of an abrupt transition as well as that of a gradual transition, and we conclude the first chapter with a presentation of the impact of the transition at the economic and social level.In the second chapter, we mainly focus on examining and interpreting the new international economic relations of the Central and South – Eastern European countries in transition and the changes in their external orientation that are taking place in the context of globalization as well as the way they affect the whole process of transition to the market economy. In order to make it possible to interpret this new orientation in the external relations of all transition countries, among other things, it is also necessary to take a brief look at the historical period of the Council for Economic Mutual Assistance, which in the modern literature is often referred to under the term “COMECON”. In the last part of the second chapter, we analyze the contribution and the role of the EU and other international organizations in the evolution of the transition process, in general, and in the implementation of a specific reform agenda, in particular.In the third chapter, we record the evolution over time of the trend of key macroeconomic indicators in the twelve Central and South – Eastern European economies under review, throughout the transition process, using the necessary tables,. In particular, we look at the rate of change in Gross Domestic Product (GDP), unemployment, inflation, the fiscal balance, the external debt, the current account balance and the trade balance, on the basis of the available data. We also interpret the changes that have taken place in the primary, secondary and tertiary sector of the production as well as the changes in the sectorial composition of foreign trade during the transition process. In addition, we present theoretical data and analyze a series of economic variables, such as foreign direct investments, the accumulation of physical capital, the total public expenditure, technology, the trade balance, etc. These are, of course, essential determinants. Economic theory creates the expectation that all those factors may be significantly related, positively or negatively, to the level of economic growth. Subsequently, building on the existing theory and the World Bank’s indicators, we develop an econometric model of economic growth for all the economies of Central and South – Eastern Europe under review. Based on the results, we empirically assess the impact of some of these specific economic variables and the extent at which they are related to the prospect of growth. In conclusion, in the last part, we present and analyze the general conclusions of the PhD dissertation.

Το 1989 αποτελεί έτος - ορόσημο για την παγκόσμια οικονομία, γιατί ξεκινά για τις πρώην σοσιαλιστικές ευρωπαϊκές χώρες μια μακροχρόνια προσπάθεια μετάβασης στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, σύμφωνα με τα πρότυπα του σύγχρονου δυτικού καπιταλισμού. Η συγκεκριμένη εξέλιξη υπήρξε απόρροια της κατάρρευσης του εγχειρήματος του κεντρικού σχεδιασμού και των αναγκαίων δομικών αλλαγών σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, που επέλεξαν να προωθήσουν οι χώρες αυτές, σε αυτή τη νέα τους πορεία με τελικό προορισμό την ανάδειξη της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς ως το νέο κυρίαρχο κοινωνικό και οικονομικό σχηματισμό. Ολόκληρη αυτή η μεταβατική διαδικασία προς τις παραγωγικές σχέσεις της οικονομίας της αγοράς αποτέλεσε κάτι πρωτόγνωρο και σύνθετο στα ιστορικά χρονικά. Όμως, το νέο φαινόμενο αποδεικνύει και αυτό ότι η ιστορική πραγματικότητα δημιουργεί τους δικούς της προβληματισμούς, μη ακολουθώντας αναγκαστικά κανόνες και σχέδια.Για το σκοπό αυτό, η παρούσα διδακτορική διατριβή, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία και λαμβάνοντας υπ’ όψη της τις επιρροές του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος, θα εξετάσει τη δομή, τη μορφή και το περιεχόμενο αυτής της μεταβατικής διαδικασίας και θα προσπαθήσει να αναδείξει το δυναμικό χαρακτήρα των συντελούμενων αλλαγών στη γεωγραφική περιοχή της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης. Για τις ανάγκες της διατριβής στη συνέχεια, κρίνεται χρήσιμο, να προσδιορίσουμε, ότι η υπό εξέταση περιοχή θα πρέπει να περιλαμβάνει, στο σύνολό της, δώδεκα χώρες και συγκεκριμένα τις τέσσερις της Κεντρικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Τσεχία) και οχτώ από την ΝΑ Ευρώπη (Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβενία).Επίσης, κρίνουμε ως ωφέλιμο, η διατριβή να απαρτίζεται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τη διαδικασία μετάβασης από τον κεντρικό σχεδιασμό προς την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και να προσδιορίσουμε τι ακριβώς είναι η «μετάβαση». Παρουσιάζουμε και αναλύουμε τα βασικά βήματα τη πορείας εξέλιξης της όλης μεταβατικής διαδικασίας καθώς και τα μεταρρυθμιστικά προγράμματα, τα οποία εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκειά της. Εν συνεχεία, με βάση την επικρατούσα θεωρητική συζήτηση, αναπτύσσουμε τις δύο βασικές προσεγγίσεις της μεταβατικής διαδικασίας, δηλαδή τη προσέγγιση της απότομης μετάβασης καθώς και αυτής της σταδιακής ή βαθμιαίας μετάβασης, και κλείνουμε το πρώτο κεφάλαιο με παρουσίαση των επιπτώσεων της μετάβασης σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Στο δεύτερο κεφάλαιο, επικεντρωνόμαστε, κυρίως, στην εξέταση και ερμηνεία των νέων διεθνών οικονομικών σχέσεων των υπό μετάβαση χωρών της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης και τις αλλαγές σε σχέση με τον εξωτερικό προσανατολισμό τους, που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, και πως αυτές επιδρούν σε ολόκληρη τη διαδικασία μετάβασης προς την οικονομία της αγοράς. Για να γίνει κατορθωτό να ερμηνεύσουμε αυτόν τον νέο προσανατολισμό στις εξωτερικές σχέσεις όλων των υπό μετάβαση χωρών, εκτός των άλλων, κρίνεται αναγκαία και μια σύντομη αναδρομή στην ιστορική περίοδο του συμβουλίου οικονομικής αλληλοβοήθειας, το οποίο συχνά παρουσιάζεται, στη σύγχρονη βιβλιογραφία, με τον όρο “KOMEKON”. Στο τελευταίο μέρος του δεύτερου κεφαλαίου αναλύουμε τη συνδρομή και το ρόλο της ΕΕ και των λοιπών Διεθνών Οργανισμών, γενικά, στην εξέλιξη της μεταβατικής διαδικασίας και ειδικότερα στην εφαρμογή συγκεκριμένου προγράμματος μεταρρυθμίσεων.Στο τρίτο κεφάλαιο καταγράφουμε, με τη χρήση των απαραίτητων πινάκων, τη διαχρονική εξέλιξη στη τάση βασικών μακροοικονομικών δεικτών στις δώδεκα υπό εξέταση οικονομίες της Κεντρικής και Νοτιοανατολική Ευρώπης σε όλη τη διάρκεια της μεταβατικής διαδικασίας. Συγκεκριμένα, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, εξετάζουμε το ρυθμό μεταβολής του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), της ανεργίας, του πληθωρισμού, του δημοσιονομικού αποτελέσματος, του εξωτερικού χρέους, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του εμπορικού ισοζυγίου. Επίσης, ερμηνεύουμε τις αλλαγές, που συντελούνται στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα της παραγωγικής δραστηριότητας καθώς και τις αλλαγές στην κλαδική σύνθεση του εξωτερικού εμπορίου κατά τη διάρκεια της μεταβατικής διαδικασίας. Επιπροσθέτως, παρουσιάζουμε θεωρητικά στοιχεία και αναλύουμε μια σειρά από οικονομικές μεταβλητές, όπως είναι π.χ. οι άμεσες ξένες επενδύσεις, η συσσώρευση του φυσικού κεφαλαίου, η δημόσια συνολική δαπάνη, η τεχνολογία, το εμπορικό ισοζύγιο, κλπ. Πρόκειται, φυσικά, για ουσιαστικούς προσδιοριστικούς παράγοντες, για τους οποίους η οικονομική θεωρία δημιουργεί αρκετές προσδοκίες ότι δύναται να σχετίζονται, σε σημαντικό βαθμό, θετικά ή αρνητικά με το επίπεδο οικονομικής μεγέθυνσης. Στη συνέχεια στηριζόμενοι στην υπάρχουσα θεωρία και στους δείκτες της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναπτύσσουμε ένα μαθηματικό υπόδειγμα οικονομικής μεγέθυνσης για όλες τις υπό εξέταση οικονομίες της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης. Βάσει αποτελεσμάτων εκτιμούμε εμπειρικά την επίδραση και το βαθμό που ορισμένες από αυτές τις συγκεκριμένες οικονομικές μεταβλητές σχετίζονται με την προοπτική οικονομικής μεγέθυνσης. Εν κατακλείδι, στο τελευταίο μέρος, παρουσιάζουμε και αναλύουμε τα γενικά συμπεράσματα της διδακτορικής διατριβής.