Πειραματικές διερευνήσεις στον τονισμό της ελληνικής

Abstract

This study investigates the nominal stress in Greek, where stress is marked lexically. The main goal is to investigate experimentally which are the most productive stress patterns on native speakers’ grammar, as they are reflected on their decisions on stress assignment of unknown words. Consequently, we explore the parameters of morphological information at the right edge of the word and lexical frequency as potential cues for stress position. In addition, we investigate differences between children and adult speakers’ stress grammars. For this purpose, we designed and conducted the following experimental tasks: a) a production task on 7-8 year old native speakers of Greek and on 18-23 year old adults and b) a perception task on 18-23 year old adults. For the purpose of the experiment, we constructed two-syllable and three-syllable pseudonouns with real class markers (-os, -as, -is, -a, -i, -o, -j, -ma), relied on innovative research tools (corpora, questionnaires). The main issue was the construction of pseudowords according to the Greek phonotactics, by taking into consideration the degree of familiarity with real words. The statistics revealed a strong preference for stress on penultimate, but not for all the experimental conditions. Pseudowords of specific morphological endings, highly motivated from the lexical frequencies, are strongly connected with specific stress patterns (p.e. stress on antepenultimate is the tendency for three-syllable nouns in -os & -o). However, the frequency effects are salient only on adults’ stress preferences. On the contrary, children overgeneralize penultimate stress across all morphological conditions. As a result, we assume that morphological information and lexicon tendencies are highly activated in adult’s stress grammar. On the other hand, young speakers’ grammar exhibit strongly effects of early grammars’ biases (p.e. The Emergence of The Unmarked). Finally, an extremely innovative part of this dissertation approaches the stress grammar as a machine learning problem. More specifically, we trained two algorithms with different object orientation (Maximum Entropy Model & Random Forest) with the experimental results, in order to make predictions about the stress patterns of unknown words.

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται το τονικό σύστημα των ουσιαστικών της Ελληνικής, γλώσσα η οποία κατατάσσεται στα συστήματα λεξικού τονισμού. Κύριος στόχος της είναι η πειραματική διερεύνηση της δυναμικής των τονικών σχημάτων στη φωνοτακτική γραμματική των φυσικών ομιλητών, όπως αυτή αντανακλάται στις επιλογές τους κατά τον τονισμό νέων λέξεων, καθώς και των παραμέτρων που καθορίζουν αυτές τις επιλογές. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις παραμέτρους της μορφολογικής πληροφορίας και της λεξικοστατιστικής επίδρασης. Παράλληλα, διερευνάται η ύπαρξη ενδεχόμενων διαφορών ανάμεσα στη γραμματική ενηλίκων και παιδιών, τα οποία δεν έχουν ολοκληρώσει όλα τα στάδια κατάκτησης της γλώσσας. Για τους ερευνητικούς στόχους σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν τα εξής πειραματικά έργα: α) ένα πείραμα παραγωγής στο οποίο συμμετείχαν νεαροί (7-8 ετών) και ενήλικες (18-23 ετών) φυσικοί ομιλητές και γ) ένα ακουστικό πείραμα αντίληψης στο οποίο συμμετείχαν ενήλικες φυσικοί ομιλητές (18-23 ετών). Το πειραματικό υλικό αποτελείται από δισύλλαβες και τρισύλλαβες ψευδολέξεις με πραγματικές κλιτικές καταλήξεις (-ος, -ας, -ης, -α, -η, -ο, -ι, -μα), για τη δημιουργία των οποίων αξιοποιήθηκαν καινοτόμα ερευνητικά εργαλεία, όπως σώματα κειμένων και ερωτηματολόγια. Οι ψευδολέξεις κατασκευάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να υπακούουν στους φωνοτακτικούς περιορισμούς της Ελληνικής, χωρίς παράλληλα να παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό ομοιότητας με πραγματικές λέξεις, ώστε να αποφευχθεί η άμεση λεξική πρόσβαση. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων υπέδειξε ότι το τονικό σχήμα με τη μεγαλύτερη δυναμική στα πειραματικά δεδομένα είναι η παραλήγουσα, αλλά όχι για όλες τις πειραματικές συνθήκες, καθώς κάποιες κλιτικές καταλήξεις συνδέονται πιο στενά με συγκεκριμένα τονικά σχήματα (π.χ. η προπαραλήγουσα με τα τρισύλλαβα σε -ος και -ο). Η σύνδεση αυτή δεν είναι τυχαία, καθώς η σύγκριση με λεξικοστατιστικές βάσεις δεδομένων έδειξε ότι ακολουθούνται τα τονικά πρότυπα του Λεξικού. Ωστόσο, τα λεξικά πρότυπα ακολουθούνται μόνο από την ομάδα των ενηλίκων, καθώς στις τονικές επιλογές της ομάδας των παιδιών αναδεικνύεται συστηματικά η παραλήγουσα. Αποδεικνύεται επομένως ότι η κλιτική μορφολογία και η λεξικοστατιστική επίδραση παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της γραμματικής των ενηλίκων. Αντίθετα, οι τονικές επιλογές της ομάδας των παιδιών αποκαλύπτουν ότι χαρακτηριστικά των πρώιμων γραμματικών, όπως η ανάδειξη των αμαρκάριστων τύπων, είναι εμφανή ακόμα και σε μεταγενέστερα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης, κατά τα οποία το περιορισμένο εύρους του λεξιλογίου δεν επιτρέπει τη γενίκευση των λεξικοστατιστικών συχνοτήτων. Τέλος, ένα ιδιαίτερα καινοτόμο μέρος της διατριβής προσεγγίζει τη γραμματική του τονισμού υπό την υπολογιστική έννοια της εκμάθησης και διερευνά το κατά πόσο είναι δυνατή η τυποποίησή της, ώστε να καταστεί προβλέψιμη σε μηχανικά-υποκινούμενα περιβάλλοντα. Για το σκοπό αυτό αξιοποιήθηκαν δύο υπολογιστικά μοντέλα, α) ένα μοντέλο με ευρεία εφαρμογή στην υπολογιστική γλωσσολογία και β) ένα μοντέλο με ευρεία εφαρμογή στη μηχανική μάθηση, τα οποία εκπαιδεύτηκαν με τα πειραματικά δεδομένα, για να κάνουν προβλέψεις για τον τονισμό των ψευδολέξεων.