Ανάλυση των προεκλογικών λόγων των αρχηγών κομμάτων της περιόδου 1974/1985 με μεθόδους της πολυδιάστατης στατιστικής

Abstract

The present thesis aims at the study of the discourse of the political parties’ representatives, during the era of the political transition to democracy in Greece. More than a mere form of representation of the reality, discourse is a kind of social action that produces and reproduces identities and patterns of relationships between various objects and practices (Fairclough 1989, van Dijk, 2000, Horváth, 2011). Especially political discourse plays an important role in the realization, legalization or change of social institutions and power relations (Laclau & Mouffe 1985). On this basis, the research interest was turned to the discourse of the representatives of the political parties during an era that is rich in historical and cultural meaning for Greece, i.e., restoration to democracy. More specifically, the study material consists in 49 campaign speeches made by the candidates who succeeded in entering the Greek parliament in the four elections held in the decade between 1974 and 1985, in order to elucidate the main themes and conceptual patterns that are constructed through their discourse, as well as the patterns of differentiation between political parties and speakers, in terms of their discursive practices. Data analysis was conducted with the use of the statistical package SPAD.T (Benzecri, 1976, Bechrakis, 1983), that permits codification and multidimensional analysis of extended textual archieves (Bechrakis, 1999). According to the results of the analysis, the most important lexical unit in the total corpus (the central point of the corpus) is “people”, formed as a subject and acquiring a voice through the discourse of its representatives, as is the case for almost all of the political speeches of modernity (Stavrakakis, 2014). Among the most important lexical units, “democracy” and “change” are used as empty signifiers (Laclau, 1996), i.e., wide concepts that can be invested with a variety of meanings, according to the specific circumstances and the intentions of each speaker and audience. At the same time, the corpus is characterized by several cleavages and oppositions («Us» - «Them»), with alterity mainly referring to the construction of antagonism and conflict. There is also an evident dichotomic and simpliyfing representation of the social sphere which Laclau (1983:195) identifies as a “populist thesis”, with the in-group (“Us”, “people”) being represented as a victim of the action of the opposite others who exploit the group’s resources. Furthermore, according to the results of Cluster Analysis, there exists a clear differentiation between the important lexical units that are identified in the speeches of the rightwing speakers and those of the lefwing speakers, as well as a differentiation of the speeches made by Α. Papandreou and by K. Mitsotakis from the rest of the political speeches. Also, there are evident differentiations between the disourse practices adopted by the representatives of the dominant parties and the practices adopted by the rest of the candidates, as in the first two elections the most “conservative” discourses, i.e., focusing on the preservation of safety, seem to appeal to a greater spectrum of voters, while in the next two elections and especially in the election of 1985, the dominant speaker is the one who achieves to respond to the need for positive vision and expectations for satisfaction. Political discourse analysis with the combination of qualitative analysis and statistical techniques permits the identification of a framework of conceptual categories that can elucidate from a distinct viewpoint the social practices, ideologies, subject-positions and relationships between social actors, as they are constructed by means of discourse.

Η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του πολιτικού λόγου των εκπροσώπων των κομμάτων της μεταπολίτευσης. Ο λόγος, δεν αποτελεί αποκλειστικά και μόνο μια μορφή αναπαράστασης της πραγματικότητας, αλλά και κοινωνική δράση που παράγει και αναπαράγει ταυτότητες και συστήματα σχέσεων ανάμεσα σε διάφορα αντικείμενα και πρακτικές (Fairclough 1989, vanDijk, 2000, Horváth, 2011). Ειδικότερα ο πολιτικός λόγος, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πραγμάτωση, νομιμοποίηση, ή αλλαγή των κοινωνικών θεσμών και των σχέσεων ισχύος (Laclau & Mouffe 1985).Σε αυτή τη βάση, το ερευνητικό ενδιαφέρον, στράφηκε στον λόγο των εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων της μεταπολίτευσης, μιας χρονικής περιόδου με πλούσιο ιστορικό και πολιτισμικό νόημα για τη χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκαν και μελετήθηκαν 49 κείμενα προεκλογικών ομιλιών των αρχηγών των κομμάτων που επέτυχαν την είσοδό τους στη Βουλή στιςτέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης (κατά τη δεκαετία 1974 – 1985), προκειμένου να διαλευκανθούν οιβασικές θεματικές και τα εννοιολογικά συστήματα που κατασκευάζουν, καθώς και τα πρότυπα διαφοροποίησης μεταξύ κομμάτων και ομιλητών, ως προς τις ρηματικές τους πρακτικές. Για την ανάλυση των δεδομένων εφαρμόστηκε το στατιστικό πακέτο SPAD.T (Benzecri, 1976, Bechrakis, 1983), που επιτρέπει την κωδικοποίηση και Πολυδιάστατη Ανάλυσηεκτεταμένων αρχείων κειμένων (Μπεχράκης 1999). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης, ο σημαντικότερος λεξικός τύπος στο σύνολο του κόρπους (το κεντρικό του σημείο) είναι ο «λαός», που διαμορφώνεται ως υποκείμενο και αποκτά «φωνή» μέσω του λόγου των εκπροσώπων του, όπως ισχύει για όλους σχεδόν τους πολιτικούς λόγους της νεωτερικότητας (Σταυρακάκης, 2014). Ανάμεσα στους σημαντικούς λεξικούς τύπους, η «δημοκρατία» και η «αλλαγή», κατέχουν τη θέση κενών σημαινόντων (Laclau, 1996), ως ευρείες έννοιες στις οποίες μπορούν να αποδοθούν ποικίλα νοήματα, ανάλογα με την περίσταση και τις επιδιώξεις ομιλητών και ακροατών. Παράλληλα το κόρπους χαρακτηρίζεται από αρκετές διαιρετικές τομές και αντιθέσεις («Εμείς» - «Αυτοί»), με τη διαφορετικότητα να παραπέμπει κυρίως στην κατασκευή ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Εντοπίζεται, επίσης,η διχοτομική και απλουστευτική αναπαράσταση του κοινωνικού πεδίου την οποία ο Laclau (1983:195) ονομάζει «λαϊκή θέση», με την ενδο-ομάδα («Εμείς», «λαός») να αναπαρίσταται κυρίως ως θύμα της δράσης αντίθετων Άλλων, που εμφανίζονται να οικειοποιούνται τους πόρους της. Επιπλέον, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Αυτόματης Ταξινόμησης, υπάρχει σαφής διαφοροποίηση μεταξύ των σημαντικών λεξικών τύπων που εντοπίζονται στους λόγους των δεξιών ομιλητών από εκείνους των αριστερών, αλλά και διαφοροποίηση των λόγων των Α. Παπανδρέου και Κ. Μητσοτάκη από τους υπόλοιπους πολιτικούς λόγους που εντάσσονται σε αυτό το δίπολο. Διαφοροποιήσεις εντοπίζονται επίσης στον λόγο των αρχηγών των κομμάτων που επικράτησαν, σε σχέση με το λόγο των υπολοίπων, καθώς στις δύο πρώτες εκλογικές αναμετρήσεις φαίνεται να βρίσκουν μεγαλύτερη απήχηση οι «συντηρητικοί» λόγοι με έμφαση στη διατήρηση της ασφάλειας, ενώ στις δύο επόμενες και κυρίως στην εκλογική αναμέτρηση του 1985, αναδεικνύεται ο ομιλητής που πετυχαίνει να τροφοδοτήσει την ανάγκη για θετικό οραματισμό και αναμενόμενη ικανοποίηση. Η ανάλυση του πολιτικού λόγου με τον συνδυασμό ποιοτικής ανάλυσης και στατιστικών τεχνικών, επιτρέπει τον εντοπισμό ενός πλαισίου εννοιολογικών κατηγοριών, που μπορεί να διαφωτίσει από μια διαφορετική οπτική γωνία τις κοινωνικές πρακτικές, ιδεολογίες, θέσεις υποκειμένου και σχέσεις μεταξύ δρώντων προσώπων, όπως δημιουργούνται μέσω του λόγου.