Στάσεις, κίνητρα και προτιμήσεις των παιδιών σχολικής ηλικίας για την ανάγνωση

Abstract

The aim of this research was to examine the relationship among reading attitudes, reading motivations and reading preferences of school age children. The literature review showed that, although there are many and often conflicting research findings for the associations of each one of these variables separately with important individual factors (e.g., age, gender, socioeconomic level, achievement, etc.), the relationship among reading attitudes, reading motivations, and reading preferences is a highly neglected issue. The present study attempted to fill this gap in the research literature. Participants were 1.136 students (547 boys, 589 girls; 563 fourth graders, 573 sixth graders) from 36 public schools of Attica Prefecture, Greece, representing the three basic socioeconomic levels (i.e., lower, middle, upper). They completed the Greek adaptations (after a pilot study) of (a) the Reading Attitudes Scale (Lewis & Teale, 1982), (b) the Motivations for Reading Questionnaire (Wigfield & Guthrie, 1995), and (c) the Reading Preferences Survey (Bundy, 1982). In general, results confirmed our hypotheses. Factor analyses confirmed the tripartite model of reading attitudes –Enjoyment, Value, and Personal Benefits–, and the multidimensional nature of reading motivations –School Achievement, Social Reasons, Difficulty Degree of Reading Material, and Type of Reading Material. As to reading preferences, Jokes - Riddles - Games, Mystery, and Adventure held the first places, followed by Science, Crafts - Hobbies, Sports, and Animals. History, Fairytales, Biography, and Poetry ranked the lowest. Children had rather positive reading attitudes, although they indicated that they read more for beneficial reasons and less for enjoyment. School Achievement was the strongest reading motivation, with Type of Reading Material and Difficulty Degree of Reading Material being equally strong motivations. Social Reasons was the least important reading motivation. Statistically significant differences were found for all variables as a function of age, gender, socioeconomic level, general academic achievement, and reading achievement. More specifically, a decrease in children’s positive reading attitudes and reading motivations as well as a decline in their reading preferences from fourth to sixth grade was found. Girls had more positive reading attitudes and higher reading motivations than boys; there were also statistically significant gender differences in reading preferences for all thematic categories except Adventure. As to socioeconomic level, results indicated statistically significant differences for School Achievement, Social Reasons, Type of Reading Material, as well as Science, Mystery, Poetry, Animals, and Crafts - Hobbies. Statistically significant differences were found between students with high school achievement and those with lower school achievement for Enjoyment, Personal Benefits, Difficulty Degree of Reading Material, Type of Reading Material, Adventure, Mystery, Jokes - Riddles - Games, and Crafts - Hobbies. Finally, statistically significant correlations were found within reading attitudes, reading motivations and reading preferences. Also, statistically significant correlations emerged among reading attitudes, reading motivations, and reading preferences and their dimensions, except for School Achievement. Regression analyses showed that reading attitudes and reading motivations combined predicted variations in 4 reading preferences: History, Biography, Poetry and Fairytales. Results are discussed in the framework of the existing empirical literature on school age children’s reading attitudes, reading motivations and reading preferences, as well as theoretical models of children’s relationship with reading. On the basis of these data, several educational interventions are proposed with the aim of enhancing children’s love of reading. Some limitations of this study are presented and suggestions for future research are made.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η εξέταση της σχέσης ανάμεσα στις στάσεις, τα κίνητρα και τις προτιμήσεις για ανάγνωση των μαθητών σχολικής ηλικίας. Μέχρι σήμερα, όπως δείχνει η ανασκόπηση της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, ενώ για καθένα ξεχωριστά (στάση, κίνητρο, προτίμηση) υπάρχουν πολλά και συχνά αντικρουόμενα ερευνητικά ευρήματα σε σχέση με επιμέρους σημαντικούς παράγοντες (π.χ., ηλικία, φύλο, κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, επίδοση κ.ά.), ειδικότερα η σχέση μεταξύ αναγνωστικών στάσεων, αναγνωστικών κινήτρων και αναγνωστικών προτιμήσεων έχει ελάχιστα διερευνηθεί. Η παρούσα έρευνα επιχείρησε να καλύψει αυτό ακριβώς το κενό στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. Στην έρευνα συμμετείχαν 1.136 μαθητές (547 αγόρια, 589 κορίτσια· 563 Δ΄ Δημοτικού, 573 ΣΤ΄ Δημοτικού), που φοιτούσαν σε 36 δημόσια σχολεία του Νομού Αττικής, τα οποία αντιπροσώπευαν τα τρία βασικά κοινωνικοοικονομικά επίπεδα (κατώτερο, μεσαίο, ανώτερο). Οι μαθητές συμπλήρωσαν τις ελληνικές προσαρμογές, κατόπιν πιλοτικής έρευνας, των ακόλουθων Κλιμάκων: (α) Κλίμακα Αναγνωστικών Στάσεων (Reading Attitudes Scale· Lewis & Teale, 1982), (β) Κλίμακα Αναγνωστικών Κινήτρων (Motivations for Reading Questionnaire· Wigfield & Guthrie, 1995) και (γ) Κλίμακα Αναγνωστικών Προτιμήσεων (Reading Preferences Survey· Bundy, 1982).Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαίωσαν σε γενικές γραμμές τις ερευνητικές υποθέσεις. Οι αναλύσεις παραγόντων επιβεβαίωσαν την τριμερή διάκριση των αναγνωστικών στάσεων –Απόλαυση, Αξία και Προσωπικά Οφέλη–, καθώς και την πολυδιάστατη φύση του αναγνωστικού κινήτρου με 4 διακριτούς παράγοντες –Σχολική Επίδοση, Κοινωνικοί Λόγοι, Βαθμός Δυσκολίας Αναγνώσματος και Είδος Αναγνώσματος. Ως προς τις αναγνωστικές προτιμήσεις των μαθητών, τις πρώτες θέσεις κατέλαβαν τα Αστεία - Αινίγματα - Παιχνίδια, το Μυστήριο και η Περιπέτεια, ακολούθως η Επιστήμη, οι Κατασκευές - Χόμπι, τα Αθλήματα και τα Ζώα, ενώ στις τελευταίες θέσεις των προτιμήσεων ήταν η Ιστορία, τα Παραμύθια, η Βιογραφία και η Ποίηση. Επιβεβαιώθηκε η θετική στάση των παιδιών προς την ανάγνωση, περισσότερο για ωφελιμιστικούς λόγους και λιγότερο για απόλαυση. Ισχυρότερο κίνητρο για ανάγνωση προέκυψε η Σχολική Επίδοση, ακολουθούν το Είδος Αναγνώσματος και ο Βαθμός Δυσκολίας Αναγνώσματος, ενώ το χαμηλότερο κίνητρο για ανάγνωση ήταν οι Κοινωνικοί Λόγοι.Διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ηλικίας (τάξης), φύλου, τόπου διαμονής - κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, συνολικής σχολικής επίδοσης και επίδοσης στο γλωσσικό μάθημα. Αναλυτικότερα, επιβεβαιώθηκε η μείωση της θετικής αναγνωστικής στάσης και των αναγνωστικών κινήτρων των μαθητών, καθώς και η μείωση των αναγνωστικών προτιμήσεών τους από τη Δ΄ προς τη ΣΤ΄ Δημοτικού. Τα κορίτσια είχαν πιο θετική αναγνωστική στάση και υψηλότερο αναγνωστικό κίνητρο από ό,τι τα αγόρια, ενώ ως προς τις αναγνωστικές προτιμήσεις υπήρξαν διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο για όλες τις θεματικές κατηγορίες, εκτός από την Περιπέτεια. Σε σχέση με τον τόπο διαμονής - κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, προέκυψαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για τη Σχολική Επίδοση, τους Κοινωνικούς Λόγους και το Είδος Αναγνώσματος, καθώς και για τις προτιμήσεις Επιστήμη, Μυστήριο, Ποίηση, Ζώα και Κατασκευές - Χόμπι. Σε σχέση με τη σχολική επίδοση (συνολική επίδοση και επίδοση στο γλωσσικό μάθημα), διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την Απόλαυση, τα Προσωπικά Οφέλη, το Βαθμό Δυσκολίας Αναγνώσματος, το Είδος Αναγνώσματος, καθώς και ως προς την Περιπέτεια, το Μυστήριο, τα Αστεία - Αινίγματα - Παιχνίδια και τις Κατασκευές - Χόμπι. Τέλος, διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις εντός των διαστάσεων των αναγνωστικών στάσεων, των αναγνωστικών κινήτρων και των αναγνωστικών προτιμήσεων. Επίσης, διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των αναγνωστικών στάσεων, των αναγνωστικών κινήτρων και των αναγνωστικών προτιμήσεων, καθώς και μεταξύ των επιμέρους διαστάσεών τους με εξαίρεση το κίνητρο Σχολική Επίδοση. Τέλος, οι αναλύσεις παλινδρόμησης έδειξαν ότι ο συνδυασμός αναγνωστικών στάσεων και αναγνωστικών κινήτρων προέβλεπε διαφοροποιήσεις σε 4 αναγνωστικές προτιμήσεις: την Ιστορία, τη Βιογραφία, την Ποίηση και τα Παραμύθια. Τα ευρήματα συζητώνται στα πλαίσια της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας για τη σχέση των παιδιών σχολικής ηλικίας με την ανάγνωση, ερμηνεύονται με βάση σχετικά θεωρητικά μοντέλα και αξιοποιούνται για τη διατύπωση εκπαιδευτικών πρακτικών με στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας στο σχολείο. Εντοπίζονται οι περιορισμοί της έρευνας και προτείνονται περαιτέρω ερευνητικές προσεγγίσεις.