Η παγκοσμιοποίηση μετά την 11-9-2001: από την ήπια στη σκληρή παγκοσμιοποίηση

Abstract

After the terrorist attacks of 9/11 on the WTC and the Pentagon in the US, security emerged as the main concern of US politics. This gave rise to the so called “War on Terror”, a series of political actions including among other things new antiterrorist legislation (USA PATRIOT Act), emphasis on surveillance, and two major wars (War in Afghanistan 2001, War in Iraq 2003). The authoritarian, unipolar, legally questionable, pre-emptive and aggressive character of the “War on Terror” led many scholars to argue that the character of globalization after 9/11 had changed. The “soft”, liberal globalization - archetype of the 90s which was defined by global free flow of people, goods, capital, information etc. seemed to have given way to a “hard” globalization of surveillance and war. The main research question of my dissertation is whether the liberal character of globalization has been modified after 9/11. For this purpose, after elaborating the theoretical framework and the methodology in the first chapter, I comparatively examine in three sequential chapters the wars involving the United States of America, the US-centred globalized surveillance, as well as a series of macroeconomic and special indices, for the decades 1991-2000 and 2001-2010. American militarism is being examined by means of inquiring the character, the legal framework and the theoretical background of the wars with US participation and of US foreign policy in general, as well as some military statistics. US-centered globalized surveillance is being examined by means of inquiring qualitative and quantitative features of the technical surveillance programmes, alterations in security services, alterations in transports and transactions, as well as through inquiring the consequences of surveillance on due process and the surveillance - private sector relationship. The consequences of the “War on Terror” on the global economy are being examined by means of comparatively studying a series of economic data regarding sections like commerce, tourism and investment, as well as some specific globalization (KOF) and economic freedom measuring (EFW) indices. The unquestionable American turn towards militarism, the exponential increase of a potentially total mass surveillance and the decrease of most indices, to a large extent show a shift of globalization's character from liberalism towards authoritarianism.

Έπειτα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11/9/2001 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και το Πεντάγωνο στις ΗΠΑ, αναδείχθηκε ως πρώτιστο μέλημα της αμερικανικής πολιτικής η “ασφάλεια”. Η υλοποίηση αυτού έλαβε το όνομα “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας”. Επρόκειτο για μια σειρά πολιτικών, η οποία περιλάμβανε μεταξύ άλλων θέσπιση νέας αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας (USA PATRIOT Act) με έμφαση στην επιτήρηση, και δύο μείζονες πολέμους (Αφγανιστάν 2001, Ιράκ 2003). Ο αυταρχικός, μονομερής, αμφιβόλου νομιμότητας, προληπτικός και επιθετικός χαρακτήρας του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”, ώθησε πολλούς ερευνητές στη διαπίστωση μιας μεταβολής του χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης. Η “ήπια”, φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση - αρχέτυπο της δεκαετίας του 1990 που χαρακτηριζόταν από την παγκοσμίως “ελεύθερη” διάδοση προσώπων, αγαθών, κεφαλαίων, πληροφοριών κτλ., φάνηκε να υποχωρεί μπροστά σε μια “σκληρή” παγκοσμιοποίηση της επιτήρησης και του πολέμου. Κεντρικό ερώτημα της διατριβής αποτελεί το αν και κατά πόσον μεταβλήθηκε ο φιλελεύθερος χαρακτήρας της παγκοσμιοποίησης μετά την 11/9. Για τον σκοπό αυτό, έπειτα από ανάπτυξη του θεωρητικού πλαισίου και της ερευνητικής μεθόδου στο κεφάλαιο 1, εξετάζονται σε τρία διαδοχικά κεφάλαια ο μιλιταρισμός της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, η παγκοσμιοποιημένη επιτήρηση με επίκεντρο τις ΗΠΑ, και σειρά οικονομικών μεγεθών και ειδικών δεικτών, συγκριτικά ανά τις δεκαετίες 1991-2000 και 2001-2010. Ο αμερικανικός μιλιταρισμός εξετάζεται μέσω του χαρακτήρα, του νομικού πλαισίου, και του θεωρητικού υπόβαθρου των πολέμων στους οποίους συμμετείχαν οι ΗΠΑ και της εξωτερικής τους πολιτικής γενικότερα, καθώς και μέσω ορισμένων στατιστικών μεγεθών στρατιωτικής φύσεως. Η αμερικανικού επίκεντρου παγκοσμιοποιημένη επιτήρηση εξετάζεται ως προς τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των τεχνικών προγραμμάτων παρακολούθησης, των μεταβολών στις υπηρεσίες ασφαλείας, των μεταβολών στην επιτήρηση των μετακινήσεων, των μεταφορών και των συναλλαγών, καθώς και ως προς τις επιπτώσεις της επί των δικονομικών εγγυήσεων, και ως προς τη σχέση της με τον ιδιωτικό τομέα. Οι επιπτώσεις του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας” επί της παγκόσμιας οικονομίας εξετάζονται μέσω της συγκριτικής εξέτασης οικονομικών μεγεθών σε τομείς όπως το εμπόριο, ο τουρισμός και οι επενδύσεις, καθώς και ειδικών δεικτών μέτρησης της παγκοσμιοποίησης (KOF) και της οικονομικής ελευθερίας (EFW). Η σαφής στροφή των ΗΠΑ προς τον μιλιταρισμό, η εκθετική αύξηση μιας δυνητικά απόλυτης μαζικής επιτήρησης και η κάμψη των περισσοτέρων μεγεθών και δεικτών, καταδεικνύουν σε μεγάλο βαθμό μια στροφή του χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης από τον φιλελευθερισμό προς τον αυταρχισμό.