Η λαϊκή προσευχή στην καθημερινότητα και στον ιερό χρόνο των ορθοδόξων χριστιανών στον νομό Ξάνθης (1950-2015)

Abstract

Prayer belongs to the desiderata of greek Folklore and it pertains to the Religious Folklore. This thesis constitutes a proposal for a contemporary, overall folklore theory of the common prayer in a particular space and time, as a folkloric phenomenon, as a space-time performance and as a passage. In the introduction, the topic in question is outlined, a description of the method used during research and analysis is presented as well as the challenges faced. In the first chapter, the religious civilization (1950 to 2015), mechanisms of religious initiation through the socio-historical perspective of circumstances and durations. Also, the historic phases – periods of folkloric prayer since the beginning of the century until 2015 are classified in periods. In the second chapter, the outcomes of the contemporary quantitative research we carried out to the citizens of Xanthi both in urban and rural areas during 2015. In the third chapter, we approach the meaning and character of prayer from the Homeric Age to the post-modern era in a socio-historical context. Chapters 4-14 include the analysis of the field-based material research. In the fourth chapter we analyze the classification criteria the commons invoke while in the fifth chapter the distinguishing features of prayer as a bond and as a process are examined. In the sixth and seventh chapter, the conditions and prescriptive terms of praying which pertain to the intellectual, moral and emotional state of a person, as well as the obstructive terms (impediments/barriers) of prayer are portrayed. In the eighth chapter, we focus on specific concepts– symbols, we examine popular beliefs about the origin of disease, God’s attributes (punishing, parental, educational), issues of «the moral paradox of evil» and the divine test. In the ninth chapter we examine the common perception of the effective (heard) and non-heard prayer to the recipient. In the tenth chapter we examine the performance of the prayer as a ritual, in relation to the structural parameters of space and time, moreover, its performance in irregular space-time, prayer at home and the icon and its symbolic connection to the recipient. Onwards, in the eleventh chapter the functionality of the temple, the symbolic points, personal prayer versus collective prayer and body posture during the performance of prayers are all examined. Twelfth chapter includes the annual cycle of prayer either regularly (periodically, calendarially), or occasionally. There is also a detailed description of the prayer of disease, therapy and healing. In the thirteenth chapter we study the language of prayer, its structure and style and in the final chapter (fourteenth), we examine the function of prayer, its benefits as well as its symbolic and social use. The thesis concludes with a brief discussion of Conclusions and Appendices.

Η προσευχή, διφυές και ταυτόχρονα πολυσύνθετο φαινόμενο, συγκεράζει διαφορετικά στοιχεία. Ανήκει στα desiderata της ελληνικής Λαογραφίας, ειδικότερα της Θρησκευτικής Λαογραφίας. Η εργασία αποτελεί πρόταση για μια σύγχρονη, συνολική, σφαιρική λαογραφική θεώρηση της λαϊκής προσευχής στην καθημερινότητα και στον ιερό χρόνο ως λόγου, εθιμικής, τελετουργικής πράξης, ατομικής και συλλογικής, κατά παράδοσιν και αυθόρμητης, ως λαϊκής κοσμοθεωρίας/κοσμοαντίληψης· εν τόπω και χρόνω συγκεκριμένω, ως λαογραφικού φαινομένου, χωροχρονικής επιτέλεσης και κειμένου. Στην Εισαγωγή οριοθετείται το θέμα, περιγράφεται η επιλεγείσα μεθοδολογία έρευνας και ανάλυσης, οι δυσκολίες. Στο πρώτο κεφάλαιο διά της κοινωνικοϊστορικής θεώρησης των συγκυριών και διαρκειών μελετάται ο τόπος του νομού Ξάνθης ως χώρος, κοινωνία, ο θρησκευτικός πολιτισμός (1950 – 2015), το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο (μεταπολεμικό, μεταπολιτευτικό, νεωτερικό), οι μυητικοί μηχανισμοί της θρησκευτικής κοινωνικοποίησης· περιοδολογούνται οι ιστορικές φάσεις της λαϊκής προσευχής (αρχές 20ού αιώνα - 2015). Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα πορίσματα συγχρονικής ποσοτικής έρευνας στο άστυ και στην ύπαιθρο της Ξάνθης (2015) αναφορικά με την επιτέλεση, συχνότητα και σημασία της προσευχής στην ζωή των ευχετών. Στο τρίτο κεφάλαιο (θεωρητικό πλαίσιο) προσεγγίζουμε διά της κοινωνικοϊστορικής θεώρησης την έννοια και τον χαρακτήρα της προσευχής από την προομηρική έως την μετανεωτερική εποχή. Στα κεφάλαια 4-14 παρατίθενται ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων της επιτόπιας έρευνας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται τα ταξινομικά κριτήρια με τα οποία οι λαϊκοί ορίζουν την προσευχή· στο πέμπτο κεφάλαιο, τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ως σχέσης και ως πράξης· στο έκτο κεφάλαιο οι προϋποθέσεις και οι διευθετικοί όροι της προσευχητικής πράξης που αφορούν στην διανοητική, ηθική, συναισθηματική υπόσταση, στην κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου· στο έβδομο κεφάλαιο οι παρακωλυτικοί όροι (προσκόμματα) της προσευχής. Στο όγδοο κεφάλαιο συζητώνται οι λαϊκές αντιλήψεις περί το κακό, τις ιδιότητες του Θεού, το θεϊκό σχέδιο/Πρόνοια και ρόλο (τιμωρητικό, πατρικό, παιδαγωγικό), το «ηθικό παράδοξο του κακού», την θεϊκή δοκιμασία και το γραμμένο. Στο ένατο κεφάλαιο ερευνάται η λαϊκή αντίληψη για την αποτελεσματική (εισακουσθείσα) και μη εισακουσθείσα προσευχή, για τον αποδέκτη της (προτιμήσεις, επιλεγέντα χαρακτηριστικά, εικονιστική σκέψη). Στο δέκατο κεφάλαιο, η προσευχητική επιτέλεση ως τελετουργία, εν σχέσει προς τις δομικές παραμέτρους του χώρου και του χρόνου (κύκλο ημέρας, εβδομάδας, μήνα, έτους), η παραβίαση του κεκανονισμένου χρόνου (αυθόρμητος - αυτόβουλος χαρακτήρας), η εν οίκω προσευχή, το εικόνισμα ως υλικό και συμβολικό σημείο με τον αποδέκτη. Στο ενδέκατο κεφάλαιο, η λειτουργικότητα του ναού, τα συμβολικά ερεθίσματα, το ατομικό εντός του συλλογικού (αντιρρήσεις ευχετών), οι στάσεις του σώματος. Στο δωδέκατο, η προσευχή στον κύκλο του έτους τακτά (περιοδικά, ημερολογιακά) ή περιστατικά, σε δεσποτικές, θεομητορικές και εορτές των αγίων, πανηγύρια, ζωοθυσίες, τάματα. Αναπτύσσονται τα περί την προσευχή της ασθενείας, ίασης. Στο δέκατο τρίτο κεφάλαιο μελετάται η προσευχή ως κείμενο, δομή – ύφος· στο δέκατο τέταρτο κεφάλαιο, η λειτουργία της προσευχής (ευεργετήματα), η συμβολική και κοινωνική χρήση της. Η εργασία ολοκληρώνεται με κατάθεση Συμπερασμάτων και Παράρτημα.