Κοινοβουλευτική αντιπολίτευση: θεσμικές διαστάσεις και πολιτική πράξη 1975-2015

Abstract

In modern parliamentary democracy, opposition controls the government for its acts and omissions and, at the same time, publicizes its proposals for the country’s problems in an effort to convince the public opinion and change the political landscape. Furthermore, it is called upon by the constitution, in certain decisions where special majorities are required, to search along with the majority the possibility for consensus. The thesis studies the institutional framework and political practice in Greece during the period 1975-2015 concerning the opposition’s “tools” for controlling the government and for communicating its proposals. At the same time, it studies the fields in which the opposition has an important role in the decision-making process because of the constitutionally required special majorities. The study examines the above “tools” for opposition and the fields for possible consensus, the evolution over time of the relevant legal framework and the political practice, the approaches adopted by other countries time and, finally, evaluates the legal framework and the political importance of each one. The main conclusion is that, overall, the legal framework has developed in a way which broadens the opposition’s opportunity to realize its role but there are important institutional deficiencies and political distortions. It is suggested that the problems concerning the legal framework must be addressed, on the one hand, by facilitating the control function of the opposition and its ability to present its proposals and, on the other, by eliminating the possibilities -wherever they exist- of abusing the constitutional provisions to the detriment of the normal functioning of the political system. The thesis presents the required changes and, at the same time, explains why it would have certain added practical and symbolic value to expressly recognize in the constitution the parliamentary opposition as an institution of the polity. On the other hand, it must be realized that the problems which are owed to the actual political practice cannot be solved by superficial and dangerous changes in the legal framework; they should rather be tackled by realizing that the real problem is political and not legal and that it is the behavior of the political parties, whether in government or in oppositions, which has to change.

Στη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία, η αντιπολίτευση ελέγχει την κυβέρνηση για τις πράξεις και παραλείψεις της και, παράλληλα, προβάλλει τις προτάσεις της για τα προβλήματα της χώρας επιχειρώντας να πείσει την κοινή γνώμη γι αυτές και να μεταβάλλει τον πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων. Παράλληλα, καλείται από το συνταγματικό πλαίσιο σε ορισμένες αποφάσεις για τις οποίες απαιτούνται αυξημένες πλειοψηφίες, να αναζητήσει από κοινού με τη συμπολίτευση τη δυνατότητα συναίνεσης.Η διατριβή αναδεικνύει, μέσα από το μεταπολιτευτικό θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας, τα «εργαλεία» που ασκούνται από την αντιπολίτευση για τον έλεγχο της κυβέρνησης και για την προβολή των προτάσεών της, αλλά παράλληλα και τα πεδία εκείνα, όπου η πρόβλεψη αυξημένης πλειοψηφίας από το Σύνταγμα δίνει τη δυνατότητα στην αντιπολίτευση να συμμετάσχει καθοριστικά στη λήψη ορισμένων αποφάσεων. Συγκεκριμένα, η μελέτη εξετάζει τα εν λόγω «εργαλεία» και πεδία εν δυνάμει συναίνεσης, παρουσιάζει την ιστορική εξέλιξη του ρυθμιστικού πλαισίου τους και την πρακτική εφαρμογή τους, αναφέρεται στις προσεγγίσεις που έχουν υιοθετηθεί σε αλλοδαπά πολιτικά συστήματα και τέλος αξιολογεί το σημερινό θεσμικό τους πλαίσιο και την πολιτική σημασία τους. Το βασικό συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι μολονότι το θεσμικό πλαίσιο, και συγκεκριμένα το Σύνταγμα και ο Κανονισμός της Βουλής έχουν εξελιχθεί κατά τρόπο που διευρύνει τη δυνατότητα της αντιπολίτευσης να επιτελέσει τη λειτουργία της, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές θεσμικές αστοχίες, αλλά και πολιτικές στρεβλώσεις. Σε ό,τι αφορά τις θεσμικές αστοχίες, προτείνεται να βελτιωθούν οι ρυθμίσεις του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής προς την κατεύθυνση αφενός της διευκόλυνσης του ελέγχου και της προβολής των θέσεων της αντιπολίτευσης και αφετέρου της κατάργησης των περιθωρίων καταστρατήγησης των συνταγματικών ρυθμίσεων που αποβαίνουν σε βάρος της ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος. Η μελέτη παράλληλα εξηγεί γιατί θα είχε προστιθέμενη αξία η κλιμάκωση αυτών των θεσμικών βελτιώσεων με την αναγνώριση σε επίπεδο Συντάγματος της αντιπολίτευσης ως βασικού θεσμού του πολιτεύματος. Από την άλλη πλευρά, όπου τα προβλήματα οφείλονται στην πολιτική πρακτική, η διατριβή επισημαίνει ότι η λύση γι αυτά δεν εντοπίζεται σε μια αβασάνιστη και συχνά επικίνδυνη αλλαγή του θεσμικού πλαισίου αλλά στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για αλλαγή της συμπεριφοράς των κομμάτων είτε βρίσκονται στη συμπολίτευση είτε στην αντιπολίτευση.