Η εξέλιξη του Συντάγματος της Αλβανίας και η συμβολή σε αυτή του Συνταγματικού Δικαστηρίου

Abstract

The subject of this doctoral dissertation is to study and highlight the relevant concerns regarding the control of the constitutionality of the laws in the Republic of Albania. The comprehensive study of this subject requires at the same time a breakthrough in the constitutional history of the particular country.The study attempts to present in a scientific and detailed manner the paths of the Albanian Constitution and the Constitutional Justice respectively as they experienced during the life of the Albanian state, that is, from the independence of the country in 1912 from the Ottoman Empire until today and especially after the fall of the communist regime in 1991. Recognition is required to show concrete choices and practices, which are ultimately the product of the constitutional experience of each state and nation. This particular experience is unique since Albania has experienced in its recent history radical upheavals, especially after the collapse of the communist regime and its attempt to transform itself into a modern European democracy in the short term.At the same time, a brief but comprehensive presentation of the main choices of the Albanian Constitution was attempted so as to make it easier to understand the specific choices of the Albanian constitutional legislator regarding the establishment of the institution of controlling the constitutionality of laws, an institution unprecedented in contemporary politics system of democratic Albania.A crucial dimension in this issue was the investigation into the case law of the competent courts in the Albanian legal order and the emergence of the relevant issues. Albanian constitutional justice has no historical depth, no experience, it is walking in terra incognita and for this reason the contribution of theory and science in general is judged to be particularly critical.Such research efforts are scarce in the country and therefore it was considered appropriate to start the research from a comparative presentation of the Greek experience. The respective problems and related concerns as well as the solutions given to the Greek legal order will prove to be essential for the operation of the institution in the country, will intensify the scientific dialogue and will be a useful tool for the Albanian legal world.In addition, it would be worthwhile to study the experience of neighboring countries in Albania, especially those of the countries that have experienced the experience of the communist regime. Those countries that have achieved a faster transition to democratic status and the creation of stable institutions, so many of them are already joining the European Union, can only attract the interest of this research.The research effort will not ignore the comparison with institutions of constitutional control, which have been operating successfully for many years in various countries of the world. Research will focus primarily on some of the most typical cases of countries in Europe, but also in the country that gave birth to this test, namely the United States of America (USA).It is obvious that from a country like Greece, where constitutional institutions, corresponding institutions and procedures for the control of the constitutionality of laws transcend more than a century of life, there can only be rich experiences and reflections, which must be a source of inspiration And similar reflection in Albania's newly-established democracy and the full functioning of constitutional justice. It is also obvious that these concerns will contribute to deepening the quality of democracy and, in general, the rule of law in that country.It should be noted from this pre-release note that in Albania, for the first time, the institution of controlling the constitutionality of laws was envisaged only in 1992 after the overthrow of the Communist regime and the democratic reforms that followed in the country. This time is not sufficient to claim that a particular culture of constitutional justice has been formed in Albania. Further efforts are needed, and this is what we are trying to help.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη και η ανάδειξη των σχετικών προβληματισμών αναφορικά με τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων στη Δημοκρατία της Αλβανίας. Η σφαιρική μελέτη του συγκεκριμένου θέματος απαιτεί ταυτόχρονα και μια αναδίφηση στη συνταγματική ιστορία της συγκεκριμένης χώρας. Η μελέτη προσπαθεί να παρουσιάσει με επιστημονικό και λεπτομερή τρόπο τις διαδρομές του αλβανικού Συντάγματος και της Συνταγματικής Δικαιοσύνης αντίστοιχα, όπως αυτές βιώθηκαν κατά τη διάρκεια της συνολικής ζωής του αλβανικού κράτους, δηλαδή από την ανεξαρτησία της χώρας το 1912 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι σήμερα και κυρίως μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1991. Η αναδίφηση επιβάλλεται για να δειχθούν συγκεκριμένες επιλογές και πρακτικές, οι οποίες αποτελούν τελικά το προϊόν της συνταγματικής εμπειρίας του κάθε κράτους και του κάθε λαού. Το προϊόν της ιστορικής του αυτογνωσίας. Η συγκεκριμένη εμπειρία είναι ιδιάζουσα, αφού η Αλβανία έζησε στην πρόσφατη ιστορία της ριζικές ανατροπές και ιδίως μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος και την προσπάθειά της να μετατραπεί - σε σύντομο χρονικό διάστημα - σε μια σύγχρονη και μοντέρνα ευρωπαϊκή δημοκρατία. Επιχειρήθηκε ταυτόχρονα μια σύντομη αλλά περιεκτική παρουσίαση των κυριοτέρων επιλογών του αλβανικού Συντάγματος, έτσι ώστε να καταστεί ευχερέστερη η κατανόηση των συγκεκριμένων επιλογών του Αλβανού συνταγματικού νομοθέτη σχετικά με την καθιέρωση του θεσμού του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων, θεσμού πρωτόγνωρου στο σύγχρονο πολιτικό σύστημα της δημοκρατικής Αλβανίας. Κρίσιμη διάσταση στη σχετική προβληματική αποτέλεσε η έρευνα στη νομολογία των αρμόδιων δικαστηρίων στην αλβανική έννομη τάξη και η ανάδειξη των σχετικών προβληματισμών. Η αλβανική συνταγματική δικαιοσύνη δεν έχει ιστορικό βάθος, δεν έχει εμπειρία, βαδίζει σε terra igognita και για το λόγο αυτό η συνεισφορά της θεωρίας και γενικά της επιστήμης κρίνεται ως ιδιαίτερα κρίσιμη. Παρόμοιες ερευνητικές προσπάθειες σπανίζουν στη χώρα και για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμο η έρευνα να εκκινήσει από μια συγκριτική παρουσίαση της ελληνικής εμπειρίας. Τα αντίστοιχα προβλήματα και οι αντίστοιχοι προβληματισμοί όπως επίσης και οι λύσεις που δόθηκαν στην ελληνική έννομη τάξη, θα αποδειχθούν πολύτιμα για τη λειτουργία του θεσμού στην χώρα, θα εντείνουν τον επιστημονικό διάλογο και θα αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο για τον αλβανικό νομικό κόσμο. Πέραν αυτού πολύτιμη κρίνεται ότι θα αποδειχθεί και η μελέτη της εμπειρίας γειτονικών προς την Αλβανία χωρών και ιδίως εκείνων των χωρών που έζησαν την εμπειρία του κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι χώρες αυτές που πέτυχαν γρηγορότερα τη μετάβαση στο δημοκρατικό καθεστώς και τη δημιουργία σταθερών θεσμών, έτσι ώστε πολλές από αυτές να ενταχθούν ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν μπορεί παρά να προσελκύσει το ενδιαφέρον της παρούσας έρευνας. Η ερευνητική προσπάθεια δεν θα αγνοήσει ούτε τη σύγκριση με θεσμούς ελέγχου της συνταγματικότητας, που λειτουργούν ήδη με μεγάλη επιτυχία εδώ και πολλά χρόνια σε διάφορες χώρες του πλανήτη. Η έρευνα θα επικεντρωθεί πρωτίστως σε κάποιες από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις χωρών της Ευρώπης, αλλά βεβαίως και στη χώρα που γέννησε το συγκεκριμένο έλεγχο, δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α). Είναι προφανές ότι από μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συνταγματικοί θεσμοί, τα αντίστοιχα όργανα και οι διαδικασίες ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων μετρούν περισσότερο από ένα αιώνα ζωής , δεν μπορεί παρά να υπάρχουν πλούσιες εμπειρίες και προβληματισμοί, που πρέπει να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και αντίστοιχου προβληματισμού στη νεότευκτη δημοκρατία της Αλβανίας και την όλη λειτουργία της συνταγματικής δικαιοσύνης. Είναι επίσης προφανές ότι αυτοί οι προβληματισμοί θα συμβάλουν στην εμβάθυνση της ποιότητας της δημοκρατίας και γενικά του Κράτους Δικαίου στη χώρα αυτή. Ας σημειωθεί ήδη από τούτο το προλογικό σημείωμα, ότι στην Αλβανία προβλέφθηκε για πρώτη φορά ο θεσμός του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων μόλις το 1992 μετά την ανατροπή του κομμουνιστικού καθεστώτος και τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που ακολούθησαν στη χώρα. Ο συγκεκριμένος χρόνος δεν είναι επαρκής για να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι διαμορφώθηκε μια συγκεκριμένη κουλτούρα συνταγματικής δικαιοσύνης στην Αλβανία. Απαιτείται περαιτέρω προσπάθεια και προς αυτήν την κατεύθυνση επιχειρεί να συνδράμει η παρούσα διατριβή. Η παρούσα διατριβή αποτελείται από 8 κεφάλαια. •Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η συνταγματική καθιέρωση του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων, αρχίζοντας με τη θεωρητική συζήτηση για το ζήτημα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από την γέννηση του θεσμού και τις διάφορες επικρίσεις που έχουν διατυπωθεί εναντίον του. •Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι διάφορες μορφές ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια των χρόνων, ανάλογα με τους πολιτικούς, κοινωνικούς και άλλους παράγοντες της εκάστοτε χώρας. Η παρουσίαση επικεντρώνεται στις δυο βασικές μορφές του ελέγχου συνταγματικότητας: α) στο σύστημα του πολιτικού ελέγχου και β) στο σύστημα του δικαστικού ελέγχου με τις δύο επιμέρους εκφάνσεις του δηλ. τον κύριο και τον παρεμπίπτοντα έλεγχο. •Στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή στο θεσμό της συνταγματικής δικαιοσύνης στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. Η αρχική αναφορά εστιάζει στις Η.Π.Α, τη χώρα όπου γεννήθηκε η συνταγματική δικαιοσύνη και στη συνέχεια η έρευνα στρέφει την προσοχή της στις τέσσερεις περιόδους εξέλιξης του θεσμού στην Ευρώπη. Αρχικά με την καλούμενη ως «Αυστριακή» περίοδο, και στη συνέχει με την μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο περίοδο, και την ίδρυση των πρώτων συνταγματικών δικαστηρίων και άλλων ανάλογων θεσμών τη δεκαετία του 70΄. Τέλος, η τέταρτη περίοδος η όποια περιλαμβάνει την μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου περίοδο και την επικράτηση δημοκρατικών κυβερνήσεων σε όλες τις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. •Ο δικαστικός έλεγχος συνταγματικότητας των νομών στην Ελλάδα, αναλύεται στο τέταρτο κεφάλαιο. Η αναφορά ανατρέχει στα πρώτα συντάγματα της επαναστατικής περιόδου για να καταλήξει στη δημιουργία του ΑΕΔ με το Σύνταγμα του 1975. Ο διάχυτος, κατασταλτικός και παρεμπίπτων έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα είναι πλέον βαθιά ριζωμένος στην ελληνική έννομη τάξη, ενώ δεν αγνοείται και η συζήτηση για την ανάγκη εισαγωγής και στην Ελλάδα Συνταγματικού Δικαστηρίου. •Η Συνταγματική Τάξη στην Αλβανία, από την ίδρυση του Αλβανικού Κράτους και μέχρι την ψήφιση του ισχύοντος Συντάγματος με την αναγέννηση του κοινοβουλευτισμού (1991), παρουσιάζονται στον πέμπτο κεφάλαιο. Η έρευνα επιχειρεί να δώσει μια σύντομη αλλά περιεκτική και σφαιρική εικόνα σχετικά με τη πολιτική και επέκεινα συνταγματική πορεία της χώρας, έτσι ώστε να γίνουν κατανοητές οι συγκεκριμένες επιλογές του αλβανού συνταγματικού νομοθέτη. •Στο έκτο κεφάλαιο γίνεται μια παρουσίαση της συνταγματικής ιστορίας της Αλβανίας, μετά την πτώση του κομμουνισμού και τη μετάβαση στη δημοκρατία, όπως και η περιγραφή των πολιτικών εξελίξεων μέχρι τη σύνταξη του νέου καταστατικού χάρτη.•Το περιεχόμενο του σημερινού Συντάγματος της Αλβανίας, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 1998, και οι επιμέρους πτυχές του, εξετάζονται διεξοδι¬κά στο έβδομο κεφάλαιο της διατριβής. Η έρευνα δεν αγνοεί τη συμβολή των εμπειρογνωμόνων διαφόρων διεθνών οργανισμών που συνεργάστηκαν δημιουργικά με την αλβανική Βουλήκατά την κατάρτιση του ισχύοντος Συντάγματος. Κρίσιμη ήταν εν προκειμένω η συμβολή του γνωστού Έλληνα συνταγματολόγου, του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου του κ. Δημ. Τσάτσου. •Η Συνταγματική Δικαιοσύνη, ο ρόλος και τα καθήκοντα του Συνταγματικού Δικαστηρίου, που έχει επιφορτιστεί με την αποκλειστική αρμοδιότητα του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων, όπως και την τελική ερμηνεία του Συντάγματος εξετάζονται στο κεφάλαιο οχτώ της διατριβής. Στο εν λόγω κεφάλαιο που αποτελεί και τον πυρήνα της διατριβής εξετάζονται αναλυτικά το προφίλ του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι αρμοδιότητές του, όπως επίσης και οι συνταγματικές αρχές με βάση τις οποίες λειτουργεί και δικαιοδοτεί το Συνταγματικό Δικαστήριο από την ίδρυσή του το 1991 μέχρι σήμερα. Το προφίλ του Δικαστηρίου ολοκληρώνεται με μια σύντομη ανασκόπηση της μέχρι σήμερα νομολογίας του. Διατυπώνονται, τέλος, κάποιες προτάσεις που εξετάζονται στην παρούσα εργασία, όπως επίσης και μερικές προτάσεις που αφορούν τη συνταγματική τάξη και το σύστημα συνταγματικού ελέγχου της Αλβανίας.Στα παραρτήματα Ι και ΙΙ επισυνάφθηκαν μεταφρασμένα τα κείμενα του ισχύοντος αλβανικού Συντάγματος (1998) και του οργανικού νόμου για την ίδρυση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας, όπως ισχύει σήμερα (ν. 8577 της 10. 02. 2000). Δεν πρόκειται ασφαλώς για επίσημη μετάφραση, αλλά για μια δική μου προσπάθεια, που πιστεύω ότι συντελεί στην περαιτέρω ενημέρωση του ελληνικού νομικού κόσμου και στην προαγωγή του επιστημονικού διαλόγου. Τυχόν αδόκιμες μεταφράσεις κάποιον όρων ανήκουν στην αποκλειστική ευθύνη.