Η έκφραση του τρόπου στη νέα ελληνική: γλωσσοδιδακτική προσέγγιση με έμφαση στα σχολικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The examination of the expressions that denote manner (in the broad sense of the term) and function as adjuncts is in the centre of this study. Therefore, we followed a functional and semantic model of analysis for the discrimination and classification of the expressions of manner. Furthermore, based on the speaker’s different communication needs we focused on the use of diverse linguistic means through which the manner can be expressed (adverbs and adverbial phrases, noun phrases, prepositional and participial phrases, subordinate clauses). The semantic category of manner is broad and includes various dimensions / meanings which relate to each other but do not coincide and, in general, they answer the interrogative how?. All these meanings belong to a unified category for which the term ‘process’ was adopted. ‘Manner’, ‘means’ and ‘instrument’ are the three main dimensions of process. ‘Manner’ includes the individual dimensions of ‘‘proper’ manner’ –the broadest and the most typical semantic subcategory of process– of ‘comparison - similarity’ and of ‘accompaniment’, which can have the characteristic [± concrete].Emphasis was also given on the study of the primary school language books (both those that are taught to the students today and the previous handbooks in the series My language, as well as the reference books) as concerns how they deal with manner, in its broad sense (as process). The comparison of old and new language textbooks showed that there were no substantial differences between them. In particular, apart from manner, in a big part of the exercises other dimensions of process occur such as means, accompaniment, accompanying circumstances and instrument (in one or two cases). These dimensions however are mentioned neither in the student’s nor in the teacher’s books. Indeed, these meanings are covered by the meaning of manner, too. It should also be noted that among the exercises which are related to process a large proportion occupies the dimension of comparison - similarity (simile).

Η εξέταση των εκφράσεων εκείνων που δηλώνουν τρόπο (με την ευρεία έννοια του όρου) και που λειτουργούν ως προσδιορισμοί του ρήματος, αποτελεί το επίκεντρο αυτής της μελέτης. Για τη διάκριση αλλά και την κατάταξη των εκφράσεων του τρόπου ακολουθήσαμε, κατά συνέπεια, ένα σημασιολογικό και λειτουργικό πρότυπο ανάλυσης. Επιπλέον, με βάση τις εκάστοτε επικοινωνιακές ανάγκες του ομιλητή, επικεντρωθήκαμε στη χρήση των ποικίλων γλωσσικών μέσων με τα οποία δύναται να εκφράζεται ο τρόπος (επιρρήματα και επιρρηματικές φράσεις, φράσεις ουσιαστικού, προθετικές και μετοχικές φράσεις, εξαρτημένες προτάσεις). Η σημασιολογική κατηγορία του τρόπου είναι ευρεία και περιλαμβάνει διάφορες διαστάσεις / σημασίες οι οποίες σχετίζονται μεν μεταξύ τους αλλά δεν ταυτίζονται και, σε γενικές γραμμές, απαντούν στο ερωτηματικό πώς;. Όλες αυτές οι σημασίες εντάσσονται σε μία ενιαία κατηγορία για την οποία υιοθετήσαμε τον όρο ‘διαδικασία’. Ο ‘τρόπος’, το ‘μέσον’ και το ‘όργανο’ είναι οι τρεις κύριες διαστάσεις της διαδικασίας. Ο ‘τρόπος’ περιλαμβάνει τις επιμέρους διαστάσεις του ‘‘κυρίως’ τρόπου’ –της ευρύτερης και αντιπροσωπευτικότερης σημασιολογικής υποκατηγορίας της διαδικασίας– της ‘σύγκρισης - ομοιότητας’ και της ‘συνοδείας’, η οποία μπορεί να έχει το χαρακτηριστικό [± συγκεκριμένη]. Έμφαση δόθηκε και στη μελέτη των διδακτικών βιβλίων της γλώσσας του δημοτικού σχολείου (τόσο αυτών που διδάσκονται σήμερα στους μαθητές όσο και των προηγούμενων εγχειριδίων της σειράς Η γλώσσα μου, καθώς και των βιβλίων αναφοράς) σχετικά με το πώς πραγματεύονται τον τρόπο, με την ευρεία του έννοια (ως διαδικασία). Η σύγκριση των παλαιών και νέων γλωσσικών εγχειριδίων κατέδειξε ότι δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους. Ειδικότερα, αν και σε μεγάλο μέρος των ασκήσεων απαντούν εκτός από τον τρόπο και άλλες διαστάσεις της διαδικασίας όπως το μέσον, η συνοδεία / συνοδευτικές περιστάσεις και το όργανο (σε μια δυο περιπτώσεις), εντούτοις οι διαστάσεις αυτές δεν αναφέρονται ούτε στα βιβλία του μαθητή αλλά ούτε και του δασκάλου. Μάλιστα, και οι σημασίες αυτές καλύπτονται από τη σημασία του τρόπου. Θα πρέπει, επίσης, να επισημάνουμε ότι από τις ασκήσεις που σχετίζονται με τη διαδικασία ένα μεγάλο ποσοστό καταλαμβάνει η διάσταση της σύγκρισης - ομοιότητας (παρομοίωση).