Το ειδικό καθεστώς οικονομικών δραστηριοτήτων του ελληνικού κράτους ως μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ελλήνων υπηκόων σε χώρες των Βαλκανίων: θεωρητικές προσεγγίσεις και εμπειρικοί προσανατολισμοί

Abstract

During the two decades from 1990 to 2010, the Balkans was the only European region to suffer a cruel reversal. On the one hand, it welcomed the transition to a free economy, despite the difficulties it had to overcome. On the other hand, it experienced the merciless reality of war, when it was convulsed by successive waves of various armed confrontations extending over most of its territory. These left severe and far-reaching post-conflict symptoms: a shattered economic and social base; unemployment and poverty bordering on humanitarian crisis; morale broken, infrastructure in ruins. Yet at the same time this fragmented, conflict-ridden region became the theatre of international collaboration of unprecedented quality and scale. With more than 22 donor/sponsor countries and investors, as well as international and multilateral organisations, the total flow of official development assistance and foreign direct investment in the region is estimated at more than 150 billion euro during the period in question. The region is therefore a model of reorganisation, restructuring and economic development.As an integral part of this broader geopolitical and economic scene, Greece is participating economically, in common with other ‘players’, in the ‘rebirth’ and integration of the region into the international community, both directly, by providing official development assistance (ODA) under the Hellenic Plan for the Economic Reconstruction of the Balkans (HPERB), and indirectly, by promoting Greece’s foreign direct investment (FDI) in the region in a variety of ways, mainly through subsidies. Thus, Greece evolved from a long-term ‘net importer’ of investments into an ‘exporter’ focused on the Balkans, where it ranked among the top sources of ODA and FDI. This study approaches the subject holistically, examining the dual nature of Greece’s involvement and analysing the broader economic and geopolitical setting. The dual economic involvement of the Greek State in the Balkans is also examined from a dual perspective within the scope of this doctoral thesis, both from a theoretical and from an empirical point of view, using business strategy models such as PEST, SWOT, VRIO, as well as Porter models of ‘competitive forces’, and the ‘value chain’. This thesis examines the reasons why Greece’s involvement was inevitable; investigates the compatibility between Greece’s involvement and the country’s other commitments within the EU; studies the advisability and usefulness of the endeavour; compares Greece with other countries as a provider of ODA and FDI; analyses and evaluates the HPERB; assesses the role of the Greek State and any encouragement and guidance of FDI through Greek subsidies; and scrutinises the characteristics of Greek FDI, in terms of competitiveness and the links with the parent companies in Greece. This subject is novel in an academic context, because a survey of the bibliography shows that this combined dual line of inquiry has not attracted scientific attention, as the existing studies focus on one or other of the two aspects, not both together. Furthermore, this paper is original in terms of method, firstly because it examines the subject from a new viewpoint, that of business strategy, and secondly because it uses the relevant models in new ways, with new applications. The subject, through the study of what has been achieved, remains ‘topical’ and retains its significance, as guidance to future policy makers and/or investors, especially during the current unfavourable economic situation in Greece, because, apart from any conclusions regarding the impact of Greek economic involvement in the Balkans, foreign markets represent a way out of the Greek recession.

Κατά την εικοσαετία 1990-2010, η Βαλκανική αποτελεί τη μόνη Ευρωπαϊκή περιοχή, η οποία έζησε ένα είδος « σκωτσέζικου ντους». Από την μία γνώρισε την ευχάριστη μετάβασή της στην ελεύθερη οικονομία, παρά τις ενεχόμενες δυσκολίες, τις οποίες εκλήθη να ξεπεράσει. Από την άλλη, γνώρισε όμως, το ανελέητα δυσάρεστο πρόσωπο του πολέμου, καθώς η περιοχή «εσείσθη» σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν και κατά κύματα, από διαδοχικές και διαφορετικές ένοπλες αναμετρήσεις. Οι συγκρούσεις αυτές, είχαν σαν αποτέλεσμα έντονα και εκτεταμένα μετά-συγκρουσιακά συμπτώματα, όπως διαλυμένους οικονομικούς και κοινωνικούς ιστούς με ανεργία και ανέχεια στα όρια της ανθρωπιστικής κρίσης, καταρρακωμένο ηθικό και κατεστραμμένες υποδομές. Η πολυδιασπασμένη και βρίθουσα αντιπαραθέσεων περιοχή, έγινε όμως παράλληλα και θέατρο της μόνης στην ιστορία «σύμπραξης» της Διεθνούς κοινότητας, τέτοιας ποσοτικής και ποιοτικής εμβέλειας. Με περισσότερες από 22 χώρες δωρητές/χορηγούς και επενδυτές, πέραν των διεθνών και πολυμερών οργανισμών, οι συνολικές ροές ΕΑΒ και ΑΞΕ στην περιοχή υπολογίζεται ότι ξεπέρασαν τα 150 δις ευρώ κατά την υπό εξέταση περίοδο. Ως εκ τούτου, η περιοχή αποτελεί υπόδειγμα ανασυγκρότησης, αναδιάρθρωσης και οικονομικής ανάπτυξης. Ενταγμένη στο γενικότερο αυτό γεωπολιτικό και οικονομικό κλίμα, η Ελλάδα συμμετέχει οικονομικά από κοινού με άλλους «παίκτες», στην «αναγέννηση» και ένταξη της περιοχής στη Διεθνή κοινότητα, τόσο άμεσα με την παροχή Επίσημης Αναπτυξιακής Βοήθειας-ΕΑΒ μέσω του Ελληνικού Σχεδίου Οικονομικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων-ΕΣΟΑΒ, όσο και έμμεσα, προωθώντας πολυσχιδώς τις Ελληνικές Άμεσες Ξένες Επενδύσεις-ΑΞΕ στην περιοχή, και κυρίως εν είδει επιδοτήσεων. Η Ελλάδα μετεξελίχθηκε τοιουτοτρόπως από διαχρονικά «καθαρό εισαγωγέα» επενδύσεων, σε «εξαγωγέα», και με επίκεντρο την Βαλκανική, όπου «φιγουράρισε» ανάμεσα στις πρώτες θέσεις προέλευσης ΕΑΒ και ΑΞΕ. Η παρούσα μελέτη προσεγγίζει το θέμα ολιστικά, εξετάζοντας την διττή φύση της Ελληνικής «εμπλοκής», και αναλύοντας την περιρρέουσα γενικότερη οικονομική και γεωπολιτική συγκυρία. Η διττή οικονομική «εμπλοκή» του Ελληνικού Κράτους στα Βαλκάνια, στα πλαίσια της παρούσας ΔΔ, εξετάσθηκε επίσης διττά, τόσο με θεωρητικές όσο και εμπειρικές προσεγγίσεις, με την χρήση μοντέλων επιχειρηματικής στρατηγικής, όπως PEST, SWOT, VRIO, Μοντέλα Porter «ανταγωνιστικών δυνάμεων» και «αλυσίδα αξίας». Εξετάζει τους λόγους για τους οποίους «έπρεπε» η Ελλάδα να εμπλακεί, διερευνά την συμβατότητα της Ελληνικής «εμπλοκής» με ανειλημμένες δεσμεύσεις της χώρας στα πλαίσια της συμμετοχής της στην ΕΕ, μελετά την σκοπιμότητα και χρησιμότητα του εγχειρήματος, συγκρίνει την Ελλάδα ως πάροχο ΕΑΒ και ΑΞΕ με άλλες χώρες, αναλύει και αξιολογεί το ΕΣΟΑΒ, αποτιμά τον ρόλο του Ελληνικού Κράτους και την όποια ώθηση και χειραγώγηση των ΑΞΕ μέσω Ελληνικών επιδοτήσεων, καθώς και αναδιφεί χαρακτηριστικά των Ελληνικών ΑΞΕ, ως προς την ανταγωνιστικότητα και τους δεσμούς τους με τις μητρικές στην Ελλάδα. Το θέμα είναι πρωτότυπο σε ακαδημαϊκό επίπεδο καθότι η επισκόπηση της Βιβλιογραφίας δείχνει ότι η διττή και συνδυαστική ερευνητική γραμμή δεν έχει προσελκύσει την επιστημονική προσοχή, καθώς οι υπάρχουσες μελέτες επικεντρώνονται σε μία από τις δύο διαστάσεις, αλλά όχι και στις δύο μαζί. Επιπρόσθετα, το παρόν πόνημα είναι πρωτότυπο μεθοδολογικά, αφενός διότι εξετάζει το θέμα υπό μια νέα οπτική, αυτήν της επιχειρηματικής στρατηγικής, αλλά αφετέρου χρησιμοποιεί τα σχετικά μοντέλα με νέους τρόπους και σε νέες εφαρμογές. Το θέμα μέσω της μελέτης των πεπραγμένων, παραμένει «επίκαιρο» και διατηρεί την σημασία του, ιδιαίτερα κατά την τρέχουσα δυσμενή οικονομική συγκυρία στην Ελλάδα, καθότι, πέρα από την όποια συμπεράσματα της «επενέργειας» της Ελληνικής οικονομικής «εμπλοκής» στην Βαλκανική, οι ξένες αγορές αποτελούν διέξοδο από την υφεσιακή Ελληνική οικονομία.