Exempla Negativa: τα αρνητικά ιστορικά παραδείγματα στο φιλοσοφικό έργο του Σενέκα

Abstract

This study focuses on one key aspect of the complex and dynamic work of the Roman philosopher, Seneca, the aspect of historical examples, especially the negative ones, in the philosophically orientated texts of the author: Dialogues and Letters. More specifically, it aims to highlight the way in which Seneca handles exemplum received from the rich Greco-Roman tradition, to record the process of transformation in the framework of the moralizing philosophy of the first imperial century; focusing thereafter on an individual piece: exempla fugienda to determine functionality and particular dynamics that are developed in Seneca’s prose texts. What is particularly attempted is a systematic interpretative investigation, firstly of two parallel Greco-Roman conjugations, one positive (Socrates and Marcus Cato) and the other negative (Alexander and Gaius Caesar Caligula); and then of two major categories of negative examples: exempla romana and exempla non romana.

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται σε μία βασική πτυχή του πολυσύνθετου και πολυδύναμου έργου του Ρωμαίου φιλοσόφου Σενέκα, την πτυχή των ιστορικών παραδειγμάτων, και δη των αρνητικών, στα φιλοσοφικού προσανατολισμού κείμενα του συγγραφέα, στους διάλογους δηλαδή και τις επιστολές. Πιο συγκεκριμένα, στόχο έχει να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο ο Σενέκας χειρίζεται το exemplum που παραλαμβάνει από την πλούσια ελληνορωμαϊκή παράδοση, να καταγράψει τη διαδικασία μεταποίησης και μετεξέλιξής του στα πλαίσια της ηθικολογικής φιλοσοφίας του πρώτου αυτοκρατορικού αιώνα και να επικεντρωθεί στη συνέχεια σε ένα επιμέρους κομμάτι, αυτό των λεγόμενων exempla fugienda, για να καθορίσει τη λειτουργικότητα και την ιδιαίτερη δυναμική που αναπτύσσουν κατά την εμφάνισή τους στα πεζογραφικά κείμενα του Σενέκα. Επιχειρείται, ειδικότερα, μία συστηματική ερμηνευτική διερεύνηση πρώτα δύο παράλληλων ελληνορωμαϊκών συζυγιών, μίας θετικής (Σωκράτης και Μάρκος Κάτων) και μίας αρνητικής (Αλέξανδρος και Γάιος Καίσαρ Καλιγούλας) και εν συνεχεία δύο μεγάλων κατηγοριών αρνητικών παραδειγμάτων, των exempla Barbarorum και των exempla Romanorum.