Η περικλεϊκή πατριωτική ιδεολογία και οι επιδράσεις της στην πνευματική ζωή των Αθηνών των 5ου και 4ου αι. π.Χ.

Abstract

The interest in the study of the era in which the great statesman of ancient Athens, Pericles, lived, remains uninterrupted. The answers to issues related to the times of his public action and related studies, employ a subjective character and always leave open the scope for further study and research. Given this situation, the work that follows attempts to approximate the elements that make up the patriotic ideology of Pericles and to make reference to the effects this ideology had to the intellectual life of Athens during the 5th and 4th centuries. B.C. The preceding chapter sets out the perceptions formed in Sparta, with the poetry of Tyrtaeus, and in Athens, with the poetry of Solon, concerning the duty of all to serve up to the point of sacrifice the idea of community and to put collective interests above individual ones. Following this, the history of Athens is considered, before the appearance of Pericles in the city's public life. The measures of Solon, the tyranny of Peisistratides, the reform of Cleisthenes and the political visions of Themistocles are also discussed. The political action and the offer of last are examined in more detail, since he was the founder of the patriotic ideology and the initiator of the empire of the sea policy. Next, there is a brief presentation of the events which led to the Peloponnesian war, the strategy proposed by Pericles to his fellow citizens, the means of implementation of this policy, the attitude of the Athenians and the difficult position in which they found themselves in during the very first years of the war. The three speeches of Pericles are analysed, as rescued by Thucydides, highlighting the elements which formed his patriotic ideology and contributed to the elevation of the city of Athens to superior power in the whole of Greece. His faith in democracy is praised, and the new type of citizen is outlined. This new type of citizen who was formed with the revision of past perceptions, with the demolition of the barriers to involvement in public affairs, with the awakening of spiritual individuality and with the assumption that the knowledge could be the lever for the transformation of Athenian society. Moreover, the views according to which the ideology of Pericles is governed by the element of enforcement and the element, which, if we use modern terms, can be characterized as nationalistic trend are subjected to criticism.Finally, the new political situation created by the functioning of democratic institutions is assessed and the degree of influence this ideology had to the orators Lysias, Isocrates, Demosthenes, Lycurgus and to dramatic poets, particularly Euripides is researched.

Το ενδιαφέρον για τη μελέτη της εποχής κατά την οποία έζησε ο μεγάλος πολιτικός των αρχαίων Αθηνών, ο Περικλής, παραμένει αδιάλειπτο. Οι απαντήσεις στα θέματα που συνδέονται με τους χρόνους της δημόσιας δράσης του και οι σχετικές αναλύσεις προσλαμβάνουν υποκειμενικό χαρακτήρα και αφήνουν πάντα ανοικτό το πεδίο για περαιτέρω ενασχόληση και έρευνα. Με αυτό ως δεδομένο, στην εργασία που ακολουθεί επιχειρείται η προσέγγιση των στοιχείων που συνθέτουν την πατριωτική ιδεολογία του Περικλή και γίνεται αναφορά στις επιδράσεις που άσκησε στην πνευματική ζωή των Αθηνών, κατά τους 5ο και 4ο αι. π.Χ. Προηγείται το κεφάλαιο στο οποίο παρατίθενται οι αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν στη Σπάρτη, με την ποίηση του Τυρταίου, και στην Αθήνα, με την ποίηση του Σόλωνα, για το καθήκον όλων να υπηρετούν μέχρις αυτοθυσίας την ιδέα της κοινότητας και να θέτουν το συλλογικό συμφέρον υπεράνω του ατομικού.Στη συνέχεια, εξετάζεται η ιστορική διαδρομή των Αθηνών, πριν από την εμφάνιση του Περικλή στη δημόσια ζωή της πόλης. Σχολιάζονται τα μέτρα του Σόλωνα, η τυραννία των Πεισιστρατιδών, η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη και οι πολιτικοί οραματισμοί του Θεμιστοκλή. Η πολιτική δράση και η προσφορά του τελευταίου εξετάζονται διεξοδικότερα, καθόσον υπήρξε ο θεμελιωτής της πατριωτικής ιδεολογίας και ο εμπνευστής της θαλασσοκρατορικής πολιτικής.Ακολουθεί η συνοπτική παρουσίαση των γεγονότων που οδήγησαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο, η στρατηγική που πρότεινε ο Περικλής στους συμπολίτες του, τα μέσα εφαρμογής της πολιτικής αυτής, η στάση των Αθηναίων και η δύσκολη θέση στην οποία περιήλθαν κατά τα πρώτα κιόλας έτη του πολέμου. Αναλύονται οι τρεις λόγοι του Περικλή, όπως μας τους διέσωσε ο Θουκυδίδης, παρατίθενται τα στοιχεία που συγκρότησαν την πατριωτική του ιδεολογία και συντέλεσαν στην αναγωγή της πόλης του σε ηγεμονική δύναμη όλης της Ελλάδας. Εξαίρεται η πίστη του στο δημοκρατικό πολίτευμα και σκιαγραφείται ο νέος τύπος πολίτη που διαμορφώθηκε με την αναθεώρηση παλαιότερων αντιλήψεων, με το γκρέμισμα των φραγμών για ενασχόληση με τις δημόσιες υποθέσεις, με την αφύπνιση της πνευματικής ατομικότητας και με την παραδοχή ότι η γνώση θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό για τη μετεξέλιξη της αθηναϊκής κοινωνίας.Υποβάλλονται σε κριτική οι απόψεις που θέλουν την ιδεολογία του Περικλή να διέπεται από το στοιχείο της επιβολής και από το στοιχείο που, αν χρησιμοποιήσουμε σύγχρονους όρους, χαρακτηρίζουμε ως εθνικιστική τάση.Αποτιμάται η νέα πολιτική κατάσταση που δημιούργησε η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και, τέλος, αναζητούνται οι επιδράσεις της ιδεολογίας αυτής στους ρήτορες Λυσία, Ισοκράτη, Δημοσθένη, Λυκούργο και στη δραματική ποίηση, ιδιαίτερα στο έργο του Ευριπίδη