Μυκηναϊκά εργαλεία ξυλουργικής με εφαρμογή στη ναυπηγική

Abstract

The target set has been pursued through recording, examination and classification of the available archaeological data, gathering the sources (literature, iconography, archeological parallels, preserved traces), reconstructing the findings (casting, elaboration of the metallic parts, reconstruction of the hafts), using the reconstructed tools and evaluating them through the reconstruction of a fraction of the Uluburun hull and evaluating the tools qualitatively, quantitatively and ergonomically. The shipwright tool kit appeared consisting of cutting (axe, adze, chisel, saw), perforation (drill, awl) and percussion tools (hammer, mallet). The naturally arising questions of utility and efficiency of the nominated shipwright kit tool had to be answered through experimental methods.The target of this work is by combining various sources of information and following some of the basic principles of experimental archaeology to restore the toolkit of the LBA shipwright and at the same time to evaluate it through the reconstruction of a fraction of the Uluburun shipwreck hull. It was decided to reconstruct certain tools types of all the tools categories of the shipwright toolkit. The choice of the tools to be reconstructed was based on a combination of certain criteria and restraints. In particular they were taken into consideration the available archaeological evidence, the particular tool characteristics necessary for the construction of the hull section replica and the available means and materials needed for the elaboration and the finishing of the tool blades. The alloy used for the reconstruction of tool blades was in accordance with the results of chemical analysis of LBA tools from continental Greece with the method of the atomic absorption. It was decided to follow the classical metallurgical receipt for a medium tin bronze alloy. After shaping and elaborating the blades the tools it was the time to reconstruct and adjust the handles made all of oak and olive wood. The wood species choice was based on their mechanical properties (bending,impact ). The majority of the hafts’ shapes were inspired by the abundance of the Egyptian parallels while the preserved indications or existed needs were taken into consideration. The evaluation of the performance of the reconstructed tools was attempted through the rebuilding of a fraction of the Uluburun shipwreck hull according to a pre-set work plan. Uluburun shipwreck is the only well-known Late Bronze Age wreck dated to the LH IIIB1 found in the Mediterranean. The ship built with the shell-first construction method, provides the earliest example of pegged mortise-and-tenon joinery in shipbuilding. The efficiency of the nominated shipwright tool-kit has been proved through experimental methods. The reconstructed tools appear suitable for use in pegged mortise-and-tenon joinery in shipbuilding by skilled woodworkers.

Στόχος της μελέτης είναι η αναγνώριση ξυλουργικών εργαλείων της ύστερης εποχής του Χαλκού, βάσει της χρήσης τους στη ναυπηγική τέχνη της εποχής. Ειδικότερα, ο βασικός εξοπλισμός του ναυδόμου απαρτίζεται από τον πέλεκυ, το σκέπαρνο, τον πρίονα, το τρύπανο με ή χωρίς τόξο, τη σμίλη και τη ξύλινη σφύρα, καθώς και από ποικίλα εργαλεία μέτρησης. Πρόκειται για εργαλεία, κατ΄αρχήν ξυλουργικά, των οποίων επιβεβαιώνεται η δυνατότητα χρήσης τους στη ναυπηγική, κατόπιν της αξιολόγησή τους κατά την κατασκευή τμήματος της γάστρας ενός υστερόχαλκου πλοίου σύμφωνα με τις σύγχρονες κατασκευαστικές τεχνικές ναυπήγησης. Μεθοδολογικά, η μελέτη των αρχαιολογικών δεδομένων αποτέλεσε τη βάση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. Πιο συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκαν, καταγράφηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν ανά είδος και ανά τύπο τα εν δυνάμει ξυλουργικά εργαλεία. Στη συνέχεια, ερευνήθηκαν και ερμηνεύτηκαν κριτικά οι πληροφορίες, που εντοπίστηκαν σε ποικίλες πηγές (εικονιστικές, γραπτές, εθνοαρχαιολογικές, ιχνολογικές) και αναφέρονται χωροχρονικά στο είδος, τη μορφή, τη κατασκευή και τη χρήση των εργαλείων. Ανακατασκευάστηκαν συγεκριμένοι τύποι από όλα τα είδη των εργαλείων, που εντοπίζονται στην εργαλειοθήκη του ναυδόμου της ύστερης εποχής του Χαλκού. Το κράμα, που χρησιμοποιήθηκε για την ανακατασκευή των εργαλείων, καθώς και η επερξεργασία των μεταλλίνων στελεχών βασίστηκε στις υπάρχουσες κραματικές αναλύσεις και μεταλλογραφικές μελέτες αντίστοιχων εργαλείων από την ηπειρωτική Ελλάδα. Πρόκειται για κράμα κασσιτερούχου χαλκού γύρω στο 8%, το οποίο χυτεύθηκε σε μήτρες άμμου και υποβλήθηκε σε κύκλους επεξεργασίας, προκειμένου να αποκτήσει την επιθυμητή μορφή και την αναγκαία σκληρότητα. Όσον αφορά στη στειλέωσή τους και τον τρόπο πρόσδεσης των μεταλλίνων στελεχών στους ξύλινους στειλεούς αξιοποιήθηκαν οι διαθέσιμες πληροφορίες, ενώ, παράλληλα, δοκιμάστηκαν και προτεινόμενοι από την έρευνα τρόποι, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η ορθότητα τους. Η αξιολόγηση της ανακατασκευασμένης εργαλειοθήκης στο σύνολό της έγινε μέσω πειραματικής προσέγγισης, η οποία ακολουθεί συγκεκριμένη μεθοδολογία. Ειδικότερα, η πειραματική διαδικασία απαρτίζεται από επιμέρους φάσεις, που σχετίζονται με την ανακατασκευή επιλεγμένων εργαλείων και την αξιολόγησή τους σε ξυλουργικές - ναυπηγικές εργασίες, προκειμένου να ελεγχθεί η καταλληλότητά τους για την επεξεργασία του ξύλου και να επιλεγούν τα καταλληλότερα από αυτά για την τελική φάση. Η εν λόγω φάση περιλαμβάνει την αξιολόγηση της ποιοτικής, ποσοτικής και εργονομικής τους απόδοσης κατά την ανακατασκευή τμήματος της γάστρας του ναυαγίου του Uluburun. Παράλληλα με τα στοιχεία, που προέκυψαν από την έρευνα, δημιουργήθηκαν και νέα ερωτήματα, όχι μόνον όσον αφορά στην επιλογή του καταλληλότερου κράματος, στον κύκλο επεξεργασίας, στον οποίο αυτό υποβάλλεται προκειμένου να αποκτήσει τις απαραίτητες ιδιότητες, αλλά και σχετικά με τη σχέση της κατασκευαστικής γεωμετρίας των εργαλείων, της χρήσης, για την οποία προορίζονται, καθώς και του προς διαμόρφωση υλικού. Η προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα καθιστούν απαραίτητη την μακροσκοπική και, κυρίως, την μικροσκοπική εξέταση των ίδιων των εργαλείων, η οποία σε συνδυασμό με τα πορίσματα της πειραματικής ανακατασκευής, εφαρμογής και αξιολόγησης αυτών διευρύνει την παραδοσιακή οπτική εξέτασης ενός τέτοιου υλικού δημιουργώντας παράλληλα νέα πεδία έρευνας.