Αλληλογραφία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως με τη μονή Γηρομερίου Θεσπρωτίας κατά τη μεταβυζαντινή και νεότερη περίοδο: συμβολή στη φιλολογική έρευνα της πατριαρχικής γραμματείας

Abstract

The thesis presents the philological edition of the acts which the Patriarchate of Constantinople addressed to the monastery of Giromeri from 1533 to 1863. The majority of these acts aims at settling issues faced by Christians under the Patriarchate’s jurisdiction. The interested parts usually informed the Patriarchate about their demands by written reports. From the philological point of view, the Patriarchal acts in question can be classified in two groups. The first group includes texts belonging to various types of official acts (mainly sigillia), written in the learned language which constituted the formal written language of the Patriarchate of Constantinople. The second group includes texts belonging to less official types of acts (mainly pittakia). Those texts are characterized by infiltration of a more simple language. This phenomenon, which can be detected since the early post-Byzantine era and is intensified through the forthcoming years, is due to the influence of the spoken language; it is also determined by the principle of linguistic adaptation to the type of communication –namely the rate of formality– as well as the linguistic level of the receiver, and it serves the directness of the communication, which is an indispensable prerequisite for the effective exercise of ecclesiastical administration. From the historical point of view, the Patriarchal acts under discussion constitute in fact the main source for the history of the monastery of Giromeri during the post-Byzantine era. The monastery was founded in the first decades of 14th century by Neilos Erichiotes in Epirus, in the region of Vagenitia, close to the village of Giromeri. From 1336 to 1533, the fate of the monastery remains unknown. On the contrary, the Patriarchal acts of the period 1533-1863 contain a lot of information on matters of ecclesiastical administration, as well as social, financial, ideological issues etc., information which advance our knowledge on the history of the monastery and the exarchy of Giromeri, the local history and the history of the institution of the Patriarchate of Constantinople within the political framework of the Ottoman Empire.

Στη μελέτη αυτή εκδίδονται τα κείμενα των γραμμάτων που απηύθυνε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως προς τη μονή Γηρομερίου από το 1533 ώς το 1863. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους τα γράμματα αυτά εκδόθηκαν προκειμένου να επιλυθούν ζητήματα που κατά καιρούς απασχόλησαν τους χριστιανούς, ζητήματα τα οποία είχαν προηγουμένως γνωστοποιήσει στο Πατριαρχείο οι ενδιαφερόμενοι με γραπτές αναφορές τους. Από άποψη γλωσσική, τα πατριαρχικά αυτά γράμματα εντάσσονται σε δύο ομάδες. Η πρώτη περιλαμβάνει κείμενα τα οποία ανήκουν σε διάφορους τύπους επίσημων γραμμάτων (κυρίως σιγίλλια) και στα οποία χρησιμοποιείται η αρχαιοπρεπής λόγια γλώσσα, η επίσημη γραπτή γλώσσα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει κείμενα που ανήκουν σε λιγότερο επίσημους τύπους γραμμάτων (κυρίως πιττάκια). Η γλώσσα των κειμένων τους χαρακτηρίζεται από την αυξημένη διείσδυση απλούστερων εκφραστικών μέσων. Το φαινόμενο αυτό, που ανιχνεύεται ήδη από την πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο και εντείνεται στο πέρασμα του χρόνου, οφείλεται στην επίδραση της απλοελληνικής, διέπεται από την αρχή της προσαρμογής στο είδος ―δηλαδή τον βαθμό επισημότητας― της επικοινωνίας και στο γλωσσικό επίπεδο του αποδέκτη, και εξυπηρετεί την αμεσότητα της επικοινωνίας, απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική άσκηση της εκκλησιαστικής διοίκησης. Από άποψη ιστορική, τα εκδιδόμενα έγγραφα συνιστούν την κατεξοχήν πηγή για την ιστορία της μονής Γηρομερίου κατά τους μεταβυζαντινούς και νεότερους χρόνους. Πρόκειται για το μοναστήρι που ίδρυσε στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα ο όσιος Νείλος ο Εριχιώτης ή Ιεριχιώτης στην Ήπειρο, στην περιοχή της Βαγενιτίας, κοντά στο χωριό Γηρομέρι. Η τύχη του μοναστηριού μεταξύ των ετών 1336-1533 παραμένει άγνωστη. Αντίθετα, τα σωζόμενα πατριαρχικά γράμματα της περιόδου 1533-1863 περιέχουν πλούσιες μαρτυρίες σχετικά με ζητήματα εκκλησιαστικής διοίκησης, κοινωνικά, οικονομικά, ιδεολογικά κ.ά., μαρτυρίες που προάγουν τη γνώση μας γύρω από την ιστορία της μονής και της εξαρχίας Γηρομερίου, την τοπική ιστορία και την ιστορία του θεσμού του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας